شواهد وقوع تحریف در قرآن

در متون روایی و تاریخی، روایات و گزارش‌هایی یافت می‌شوند که نشان می‌دهند در قرآن، تحریف به کاستی، تغییر در چینش و ترتیب و حتّی به تحریف به فزونی واقع شده یا می‌شوند. این دسته از روایات و گزارش‌ها به چهار گروه قابل تقسیم اند:

گروه اوّل. گزارش‌های مربوط به گردآوری قرآن در یک مصحف و بین دو جلد پس از ارتحال پیامبر صلی الله علیه و آله اند.^۱ شمار این گزارش‌ها به بیست و دو مورد بالغ می‌شود.^۲ به موجب دلالت عقل، بعید است قرآنی به دست غیر معصوم جمع‌آوری شود و هیچ چیزی از آن فوت نشود،^۳ یا اشتباه و غلطی در آن وجود نداشته باشد و عین واقع از کار در آید. این اقتضای قطعی عادت در امثال چنین اموری است.^۴

ارتباط زمان گردآوری و چگونگی قرآن و تحریف، از دیرباز مورد توجّه بوده است. سیّد مرتضی و طبرسی از پیشینیان و سیّد ابو القاسم خویی از معاصران، با ردّ این گزارش‌ها بر گردآوری قرآن در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله تأکید کرده‌اند.^۵ برخی نیز به قرائن دیگری، تلازم این گزارش‌ها با وقوع تحریف را نپذیرفته و به دلایلی استناد کرده‌اند.^۶

گروه دوم، روایاتی که به موجب آنها آنچه در بنی اسرائیل واقع شده، در امّت اسلام نیز روی می‌دهد.^۷ تحریف کتاب آسمانی، یکی از این چیزهاست.^۸

گروه سوم، گزارش‌های مربوط به اختلاف مصاحف و قرائت‌هاست. بر اساس برخی گزارش‌ها، نزدیک به بیست و دو مصحف پس از ارتحال پیامبر صلی الله علیه و آله در میان صحابه وجود

و ترتیب دلالت نماید. اعجاز لفظی و بلاغی، هر گونه تحریف به فزونی و جابه‌جایی آیات به هم پیوسته را نفی می‌کند، اگر چه نمی‌تواند بر نفی تحریف به کاستی دلالت نماید.

گویا برخی از معاصران، اعجاز قرآن را برای نفی تحریف قرآن، شرط لازم دانسته‌اند و نه کافی. به عبارت دیگر، اعجاز قرآن در صورتی می‌تواند دلیل بر تحریف‌ناپذیری قرآن باشد که مقدّمه‌ای دیگر در کنار آن قرار گیرد و آن، این است که قرآن موجود، همه ویژگی‌های اعجاز را که برای قرآن عصر نبوّت ذکر شده، دارا باشد.^۱ در قسمت دلایل قرآنی به اشکالاتی که بر این برهان وارد است، اشاره شد.

به هر روی، قول به نفی فزونی که گویا اجماعی است، بر دلیل اعجاز قرآن استوار است.^۲ این اجماع می‌تواند در راستای تحدید دلیل اعجاز تلقّی گردد؛ زیرا مبنای این اجماع، چیزی بجز اعجاز قرآن نمی‌تواند شناخته شود. چنان که اشاره شد، برخی، از دلیل اعجاز قرآن از دو جهت هماوردطلبی قرآن و نیز عدم وجود تناقض در آیات قرآن، بر نفی تحریف در فزونی و کاستی استدلال کرده‌اند.

تقریر بر اساس اتمام حجّت

این برهان بر دو مقدّمه استوار است: ۱. خداوند حکیم، قرآن را برای هدایت بشر فرو فرستاد، ۲. دین اسلام و پیامبر آن، پایان‌بخش ادیان و پیامبران اند. در نتیجه اگر قرآن تحریف شود، پیامبر و کتاب دیگری که راه درست را به مردم نشان دهد، نخواهد آمد و مردم گم‌راه خواهند شد، بدون آن که در این گم‌راهی تقصیری داشته باشند. بنا بر این با احتمال تحریف، نه تنها حجّیت قرآن و کامل بودن حجّت خدا بر مردم مخدوش می‌شود، بلکه دوام نبوّت و استمرار رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله نیز مورد اشکال خواهد بود.^۳