وجود داشته باشد؛ یعنی یک قرآن واقعی و کامل که در اختیار امام زمان و دیگری قرآن ناقص که در اختیار مردم باشد، چنان که قرآن، محدود و مضیّق در آیات احکام نیست.^۱

ج. دلیل عقلی

دو تقریر از دلیل عقلی در نفی تحریف‌پذیری قرآن دیده می‌شود: یکی تقریر بر اساس اعجاز قرآن و دیگری ضرورت اتمام حجّت.

تقریر بر اساس اعجاز قرآن

دلیل اعجاز قرآن بر دو مقدّمه استوار است: یکی آن که قرآن، معجزه اصلی پیامبر صلی الله علیه و آله است و دیگری آن که معجزه چیزی است که نمی‌توان با آن هماوردی کرد. در نتیجه قرآن، قابل هماوردی نیست و پذیرش احتمال تحریف به فزونی و کاستی، ملازم با نفی اعجاز قرآن است. این ملازمه در جهت فزونی روشن است؛ زیرا معنای آن، این است که کسانی بتوانند سوره‌ای همسان قرآن بیاورند و این همسانی به گونه‌ای است که نمی‌توان این قسمت فزونی را از قرآن تشخیص داد؛ امّا در جهت کاستی می‌توان چنین گفت که یکی از وجوه اعجاز که اهل کلام برای قرآن ذکر کرده‌اند، هماهنگی و عدم تناقض آیات قرآن است. این وجه، از آیه: (أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثیراً) ^۲ قابل برداشت است. با احتمال تحریف به کاستی، هماهنگی و عدم تناقض قرآن نمی‌تواند اثبات شود؛ زیرا تحقّق هماهنگی با وجود همه آیات و سوره‌ها حاصل می‌شود.^۳

اگر وجوه اعجاز از جهت آورنده، محتوایی، لفظی و بلاغی به سه دسته تقسیم شود، می‌توان تأثیر هر یک بر تحریف‌ناپذیری قرآن را به قرار زیر تبیین کرد. اعجاز قرآن از جهت آورنده آن، هیچ دلالتی بر تحریف‌ناپذیری قرآن ندارد. اعجاز محتوایی چون عدم وجود اختلاف در قرآن _ به تقریری که گذشت _ ، می‌تواند بر نفی فزونی و کاستی و تغییر چینش

۲. حدیث ثقلین

حدیث نام‌بردار به «ثقلین» با تفاوت اندکی در تعبیرات، در متون روایی شیعه و اهل سنّت آمده است.^۱ به موجب این روایت، حضرت محمّد صلی الله علیه و آله دو چیز گران‌بها را از خود در میان امّت به یادگار گذاشت: کتاب خدا و عترت. این دو، از هم جدا نمی‌گردند تا در کنار حوض کوثر بر پیامبر صلی الله علیه و آله وارد شوند.

این حدیث می‌تواند بر تحریف‌ناپذیری قرآن دلالت نماید؛ زیرا به موجب آن، قرآن در همه اعصار، موجود است، چنان که اهل بیت و کسانی که اطاعت آنها واجب است، چنین اند. اگر قرآن تحریف‌پذیر باشد، نمی‌توان به تمسّک به آن امر کرد، چنان که نمی‌تواند هادی دائمی ‌امّت تا قیام قیامت باشد. دیگر، آن که اگر تحریف امکان داشته باشد، حجّیت کتاب موجود، متوقّف بر امضای ائمّه علیهم السلام می‌شود تا بتوان به آن استدلال کرد و ظاهر روایت یاد شده، هر دو لازم را نفی می‌کند.^۲ به علاوه که با ورود تحریف به قرآن، نه تنها قرآن از اعتبار ساقط می‌شود، بلکه به روایات نیز نمی‌توان استناد کرد؛ زیرا بر اساس حدیث ثقلین، این دو با یکدیگر ارتباط وثیق دارند و سقوط هر یک از آنها از اعتبار، حجّیت دیگری را بی اعتبار می‌کند.

دلالت حدیث ثقلین بر تحریف‌ناپذیری قرآن، با دو تردید نه چندان جدّی، مواجه شده است: یکی آن که وجود قرآن در همه اعصار، مستلزم وجود همه آیات آن نزد مردم نیست و تنها کافی است که همه آن نزد امام زمان علیه السلام محفوظ باشد، چنان که مقدار مورد نیاز مردم، نزد آنان است.^۳ دیگر، احتمال اختصاص گستره اخبار ثقلین به آیات احکام است.^۴ با اندک تأمّل در مفاد و لسان اخبار ثقلین دانسته می‌شود که مراد از قرآن متّبع در همه اعصار، قرآن موجود در اختیار انسان‌هاست و چنین نیست که دو قرآن