فصل چهارم: همسانی یا ناهمسانی قرآن و حدیث در مصونیت از جعل، اشتباه، نسیان، تحریف و تبدیل

جعل، تحریف و تبدیل، جنبه اختیاری دارند و اشتباه و نسیان، غیر اختیاری ‌اند. جعل به ایجاد کلامِ همانند است که تشخیص برساخته بودن آن، سخت دشوار، بلکه گاه غیر ممکن است. تحریف و اشتباه و نسیان، از فزونی، کاستی و تغییر چینش و ترتیب کلمات و کلام حکایت دارند. اندیشه‌وران مسلمان، قلمرو و حوزه بحث مسئله مصونیت قرآن را با الهام از قرآن، چهار مرحله ذکر کرده‌اند: مرحله دریافت وحی توسّط پیامبر، مرحله پس از دریافت تا ابلاغ، مرحله ابلاغ به مردم و مرحله پس از ابلاغ.

قرآن از این تغییرات به «تحریف» و «تبدیل» یاد کرده است: (یُحَرِّفُونَ الْکلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ) ،^۱(وَ قَدْ کانَ فَریقٌ مِنْهُمْ یسْمَعُونَ کَلامَ اللَّهِ ثُمَّ یُحَرِّفُونَهُ) ،^۲(یُرِیدُونَ أَنْ یُبَدِّلُوا کَلامَ اللَّهِ) ،^۳(وَ اتْلُ ما أُوحِی إِلَیکَ مِنْ کتابِ رَبِّکَ لا مُبَدِّلَ لِکلِماتِهِ) ،^۴(ائْتِ بِقُرْآنٍ غَیرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ ما یَکونُ لی أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسی).^۵ به همین جهت، واژه «تحریف» در باره تغییرات در کلام خدا جنبه اصطلاحی یافته است.