۱۸۸۵. امام صادق عليه السلام : جويندگان دانش ، سه گونه‏اند . آنان را به ذات و صفاتشان بشناس : دسته‏اى آن را براى نادانى و ستيزه‏جويى ، و دسته‏اى براى برترى و دام‏گسترى ، و گروهى نيز براى فهم و خردورزى مى‏جويند .
صاحب نادانى و ستيزه‏جويى ، آزار دهنده و ستيزه‏گر است و در حلقه‏هاى علمى به سخن درمى‏آيد و از دانش و بردبارى مى‏گويد و جامه فروتنى به تن مى‏كند ، ولى از پرهيزگارى تهى است . خداوند ، به همين سبب ، بينى او را به خاك مى‏مالد و خرخره‏اش را مى‏بُرد .
آن كه براى برترى و دام‏گسترى آمده است ، پنهانكار و چاپلوس است ، بر همانند خود ، برترى مى‏جويد و براى توانگرانِ فروتر از خود ، فروتنى مى‏كند ، خورنده حلواى آنان و پايمال كننده دين خويش است . خداوند هم به اين‏سبب ، او را كور مى‏گردانَد و اثرش را از ميان آثار دانشمندان مى‏زدايد.
آن كه صاحب فقه و خرد است ، انديشناك و غمين و شب‏زنده‏دار است ، رداى خود را بر سر مى‏كشد و در تاريكى شب ، بر مى‏خيزد ، عمل مى‏كند و ترسان و خواهان و هراسان است ، به كار خود ، توجّه دارد و به اهل روزگارش آگاه است و از مطمئن‏ترين برادران خود نيز بيم دارد . خداوند به اين سبب، پايه‏هايش را استوار مى‏سازد و در روز قيامت ، او را امان مى‏دهد.

۱۸۸۶. امام صادق عليه السلام : برخى از دانشمندان دوست دارند كه دانش خود را ذخيره كنند و از ايشان ، فرا گرفته نشود . اينان ، در طبقه اوّل آتش‏اند . برخى از دانشمندان نيز چون اندرز داده شوند ، سر مى‏پيچند و چون خود اندرز دهند ، زور مى‏گويند . اينان، در طبقه دوم آتش‏اند. برخى‏ديگر، چنين‏مى‏بينند كه دانش‏را نزد ثروتمندان و اشراف بنهند و براى مسكينان ، قابليتى نمى‏يابند . اينان ، در طبقه سوم آتش‏اند .
همچنين از دانشمندان ، كسى است كه در دانش خود ، راه زورگويان و فرمان‏روايان را مى‏پيمايد كه اگر چيزى از سخنش رد گردد يا در اجراى فرمانش كوتاهى شود ، به خشم در مى‏آيد . اينان ، در طبقه چهارم آتش‏اند .
نيز از دانشمندان ، كسى است كه در جستجوى احاديث يهود و نصاراست ، تا اخبار خود را انبوه و فراوان نشان دهد . اينان ، در طبقه پنجم آتش‏اند .
همچنين از دانشمندان ، كسى است كه خود را در معرض فتوا قرار مى‏دهد و مى‏گويد : «بپرسيد» و شايد كه يك حرف هم بلد نباشد و خداوند ، متكلّفان را دوست ندارد . اينان ، در طبقه ششم آتش‏اند .
نيز از دانشمندان ، كسى است كه دانش خود را وسيله اثبات مردانگى و فرزانگى خود مى‏كند . اينان نيز در طبقه هفتم آتش‏اند .

۱۸۸۵. الإمام الصادق عليه السلام : طَلَبَةُ العِلمِ ثَلاثَةٌ فَاعرِفهُم بِأَعيانِهِم وصِفاتِهِم : صِنفٌ يَطلُبُهُ لِلجَهلِ وَالمِراءِ ، وصِنفٌ يَطلُبُهُ لِلاِستِطالَةِ وَالخَتلِ ، وصِنفٌ يَطلُبُهُ لِلفِقهِ وَالعَقلِ .
فَصاحِبُ الجَهلِ وَالمِراءِ موذٍ مُمارٍ مُتَعَرِّضٌ لِلمَقالِ في أندِيَةِ الرِّجالِ بِتَذاكُرِ العِلمِ وصِفَةِ الحِلمِ ، وقَد تَسَربَلَ بِالخُشوعِ وتَخَلّى‏ مِنَ الوَرَعِ فَدَقَّ اللَّهُ مِن هذا خَيشومَهُ ، وقَطَعَ مِنهُ حَيزومَهُ .
وصاحِبُ الاِستِطالَةِ وَالخَتلِ ، ذو خِبٍّ ومَلَقٍ ، يَستَطيلُ عَلى‏ مِثلِهِ مِن أشباهِهِ ، ويَتَواضَعُ لِلأَغنِياءِ مِن دونِهِ ، فَهُوَ لِحَلوائِهِم هاضِمٌ ، ولِدينِهِ حاطِمٌ ، فَأَعمَى اللَّهُ عَلى‏ هذا خَبَرَهُ وقَطَعَ مِن آثارِ العُلَماءِ أثَرَهُ .
وصاحِبُ الفِقهِ وَالعَقلِ ذو كَآبَةٍ وحُزنٍ وسَهَرٍ ، قَد تَحَنَّكَ في بُرنُسِهِ ، وقامَ اللَّيلَ في حِندِسِهِ ، يَعمَلُ ويَخشى‏ وَجِلًا داعِياً مُشفِقاً ، مُقبِلًا عَلى‏ شَأنِهِ ، عارِفاً بِأَهلِ زَمانِهِ ، مُستَوحِشاً مِن أوثَقِ إخوانِهِ ، فَشَدَّ اللَّهُ مِن هذا أركانَهُ ، وأعطاهُ يَومَ القِيامَةِ أمانَهُ.^۱

۱۸۸۶. عنه عليه السلام : إنَّ مِنَ العُلَماءِ مَن يُحِبُّ أن يَخزُنَ عِلمَهُ ولا يُؤخَذَ عَنهُ ، فَذاكَ فِي الدَّرَكِ الأَوَّلِ مِنَ النّارِ . ومِنَ العُلَماءِ مَن إذا وُعِظَ أنِفَ وإذا وَعَظَ عَنُفَ ، فَذاكَ فِي الدَّرَكِ الثّاني مِنَ النّارِ . ومِنَ العُلَماءِ مَن يَرى‏ أن يَضَعَ العِلمَ عِندَ ذَوِي الثَّروَةِ وَالشَّرَفِ ، ولا يَدري لَهُ فِي المَساكينِ وَضعاً ، فَذاكَ فِي الدَّرَكِ الثّالِثِ مِنَ النّارِ .
ومِنَ العُلَماءِ مَن يَذهَبُ في عِلمِهِ مَذهَبَ الجَبابِرَةِ وَالسَّلاطِينِ ، فَإِن رُدَّ عَلَيهِ شَي‏ءٌ مِن قَولِهِ أو قُصِّرَ في شَي‏ءٍ مِن أمرِهِ غَضِبَ ، فَذاكَ فِي الدَّرَكِ الرّابِعِ مِنَ النّارِ .
ومِنَ العُلَماءِ مَن يَطلُبُ أحاديثَ اليَهودِ وَالنَّصارى‏ لِيُغزِرَ بِهِ ويُكثِرَ بِهِ حَديثَهُ ، فَذاكَ فِي الدَّرَكِ الخامِسِ مِنَ النّارِ .
ومِنَ العُلَماءِ مَن يَضَعُ نَفسَهُ لِلفُتيا ويَقولُ : سَلوني ، ولَعَلَّهُ لا يُصيبُ حَرفاً واحِداً وَاللَّهُ لا يُحِبُّ المُتَكَلِّفينَ ، فَذاكَ فِي الدَّرَكِ السّادِسِ مِنَ النّارِ .
ومِنَ العُلَماءِ مَن يَتَّخِذُ عِلمَهُ مُروءَةً وعَقلًا^۲ ، فَذاكَ فِي الدَّرَكِ السّابِعِ مِنَ النّارِ.^۳