آفاتى را بر جامعه بشرى تحميل كرده است و شمشير دانش در كف قدرت‏هاى بزرگ جهان ، چه به روز انسان آورده است . دزدهايى كه براى غارت مادّه و معناى انسان از چراغ دانش بهره مى‏گيرند ، چگونه با قساوت عمل مى‏كنند و به هيچ چيز و به هيچ كس ، رحم نمى‏كنند . سنايى غزنوى ، شاعر برجسته قرن ششم ، چه زيبا سروده است :


چو علم آموختى از حرص، آن گه ترس ، كاندر شب‏چو دزدى با چراغ آيد ، گزيده‏تر بَرَد كالا.

بِرِشت ، درباره دانش امروزى گفته است :
انسان امروز از علم بيزار است؛ زيرا علم بود كه فاشيسم را به وجود آورد و به بشريّت تحميل كرد ، و علم بود كه براى نخستين بار ، مسئله گرسنگى را در سطحى به اين وسعت كه از هر سه تن ، دو تن در جهان گرسنه‏اند ، ايجاد كرد .^۱

آيا فنون و ابزار دزدى ، گرسنگى ، قتل و فساد را مى‏توان دانش ناميد؟ آيا دانشى كه جامعه را به فساد و تباهى مى‏كشد ، دانش است و نور ، يا جهل است و ظلمت؟ اين جاست كه معناى سخن دقيق پيامبر خدا مشخّص مى‏گردد كه فرمود :
إنَّ مِنَ العِلمِ جَهلاً .^۲
برخى از دانش‏ها ، نادانى است .

اين سؤال به نظر مى‏رسد كه : چگونه دانش مى‏تواند موجب جهل گردد؟ آيا اين سخن ، تناقض‏گويى نيست ؟ با اندكى تأمّل ، روشن مى‏شود كه نه تنها اين سخن ، تناقض‏گويى نيست ، بلكه كلامى نغز و دقيق است . هنگامى كه دانش ،

است كه ارزش دانش‏هاى رسمى وابسته به آن است .

جوهر دانش است كه به دانش ، ارزش حقيقى مى‏بخشد؛ يعنى دانش را در خدمت انسان و در جهت تكامل و بِهْ‏روزى او قرار مى‏دهد و بدون آن ، نه تنها دانش ، فاقد خواص و آثار دانش مى‏شود ، بلكه تبديل به يك عنصر ضدّ ارزش و ضدّ انسانيت مى‏گردد .

اين است معناى آنچه بدان اشارت رفت كه ارزش حقيقت دانش ، مطلق است و ارزش دانش‏هاى رسمى ، مشروط . شرط ارزشمند بودن دانش‏هاى رسمى اين است كه در خدمت انسان باشند و بدون جوهر دانش ، دانش‏هاى رسمى نمى‏توانند در خدمت انسان قرار گيرند و چه بسا بر ضدّ انسان به كار گرفته مى‏شوند .

نكته مهم و قابل توجّه اين است كه وقتى دانش ، جوهر و خاصيت خود را از دست داد ، نه تنها با جهل مساوى مى‏شود ، بلكه از جهل زيانبارتر مى‏گردد؛ زيرا حركت انسان را به سوى انحطاط و سقوط ، تسريع مى‏بخشد .

دانش ، وقتى جوهر و جهت حقيقى خود را از دست داد ، درست مانند راهنمايى است كه به جاى آن كه انسان را در مسير قرار دهد ، او را به سوى چاه سوق مى‏دهد . اين جاست كه دانش هر چه بيشتر پيشرفت كند ، براى جامعه انسانى خطرناك‏تر خواهد بود .

خطر بزرگى كه امروز جامعه بشر را تهديد مى‏كند ، اين است كه دانش ، رشد كرده ، ولى جوهر و جهت و خاصيت خود را از دست داده و در مسير انحطاط و سقوط انسانى به كار گرفته شده است .

با اندكى تأمّل ، به سادگى مى‏توان دريافت كه در جهان امروز ، دانش ، چه