و غير اسلامى ، پوسته دانش محسوب مى‏شوند و حقيقت دانش و معرفت ، چيز ديگرى است .

آن جا كه گفته مى‏شود :

«شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَآ إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَل-ِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ.^۱

خدا وفرشتگان ودانشمندان، گواهى مى‏دهند كه جز او هيچ معبودى نيست».

و يا

«وَ يَرَى الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ الَّذِى أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ.^۲

آنان كه دانش يافته‏اند ، مى‏دانند كه آنچه از جانب پروردگارت بر تو نازل شده ، حقّ است».

و يا

«إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَؤُاْ .^۳

از ميان بندگان خدا ، تنها دانايان از او بيم دارند» .

سخن از حقيقت و جوهر دانش است .

وآن جا كه گفته مى‏شود :

«وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى‏ عِلْمٍ.^۴

خدا او را دانسته گم‏راه گردانيد».

و يا

«وَ مَا تَفَرَّقُواْ إِلَّا مِن‏م بَعْدِ مَا جَآءَهُمُ الْعِلْمُ .^۵

كدام دانش ، معيار ارزش انسان و اساس همه ارزش‏هاست؟^۱

كدام دانش ، دل را زنده مى‏كند و انسان را راهنمايى مى‏نمايد؟^۲

كدام دانش ، سودمندترين گنج ، ميراث انبياى الهى ، شرط عمل و موجب كمال ايمان است؟^۳

كدام دانش ، موجب علاقه‏مند شدن خداوند منّان به انسان و احترام فرشتگان به او و استغفار همه موجودات براى او و آسان شدن راه بهشت براى عالِم است؟^۴

خلاصه اين كه آن همه تأكيد اسلام نسبت به تعليم و تعلّم ، و آن همه فضائلى كه در متون اسلامى براى دانش و دانشمند ذكر شده است و در اين كتاب ملاحظه خواهيد كرد ، مربوط به كدام رشته از دانش‏هاست؟

آيا رشته خاصّى از دانش‏ها مورد نظر اسلام است يا اين كه مطلقِ دانش از نظر اسلام ارزشمند است و از اين همه فضيلت برخوردار است؟

مفهوم «دانش» در متون اسلامى‏

بررسى دقيق موارد كاربرد واژه دانش و معرفت در متون اسلامى نشان مى‏دهد كه دانش در اسلام به طور كلّى در دو مفهوم به‏كار رفته است : يكى را حقيقت و اصل دانش مى‏ناميم ، و ديگرى را ظاهر و فرع آن . از نظر اسلام ، دانش ، حقيقت و جوهرى دارد و ظاهر و پوسته‏اى . انواع دانش‏هاى رسمى ، اعم از اسلامى