صبر

(یا أیهَا الَّذینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ).

(ای اهل ایمان در کار دین شکیبا باشید و یکدیگر را به صبر و مقاومت سفارش کنید و مُهیّا و مراقب کار دشمن بوده و خداترس باشید، باشد که پیروز و رستگار گردید).

صبر یکی از سجایای اخلاقی است که بدون آن تداوم زندگی و موفقیت ممکن نیست. این صفت اخلاقی به امور دینی اختصاص ندارد و هر انسانی برای هر اقدامی و هر هدفِ ریز و درشتی که در روزها، هفته‌ها و ماه‌ها و سال‌های زندگی خود دنبال می‌کند، باید به صبر که لازمه دست‌یابی به آن هدف‌هاست پایبند باشد. البته به هر میزان که هدف او بزرگ‌تر و دستیا‌بی به آن دشوارتر و زمان‌بَرتر باشد، به همان میزان صبر بیشتری نیاز دارد. شاید به دلیل اهمیت حیات اُخروی و بزرگی آن و نیز طولانی بودن زمان رسیدن به آن از نگاه بشرِ مادی، توصیه به صبر در قرآن کریم زیاد تکرار شده است.

همچنین در آیه دیگری تصریح می‌کند که مواهب این دنیا، فانی است و آنچه نزد خداست بهتر و بادوام‌تر است. سپس در ادامه، مؤمنان و توکّل‌کنندگان به خدا را از جمله کسانی برشمرده است که نعمت‌ها و مواهب پایدار و باقی خدا به آنها اختصاص دارد. این بیان کنایه از آن است که اهل توکّل باید بدانند و البته می‌دانند که دنیا زوال‌پذیر است و اگر خداوند تمام خواسته‌های دنیایی آنان را علی رغم توکّلشان به خدا برآورده نمی‌کند، به سبب رعایت مصلحت و منفعت آنان در جهان آخرت است:

(فَما اُوتیتُمْ مِنْ شَی‏ءٍ فَمَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیرٌ وَ أبْقی‏ لِلَّذینَ آمَنُوا وَ عَلی‏ رَبِّهِمْ یتوکلونَ). ^۱
آنچه از هستی‏های دنیا بهره و نصیب شماست ناچیز و فانی‌شدنی است و هر چه نزد خداست بهتر و پایدارتر خواهد بود، ولی آن مخصوص مردم باایمان است که در کارهای خود به خدا توکّل می‌کنند.

در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که توکّل به خداوند اگر بخواهد توسط انسان تحقق یابد، نیازمند ایمانی تفصیلی، کامل و مستحکم به خداوند است؛ یعنی برای کسی که به خدا ایمان ندارد نمی‌توان از توکّل سخن گفت و کسی که به ایمانی توأم با معرفت کامل دست نیافته نمی‌تواند به حقیقت توکّل نایل آید. به این دلیل است که رسیدن به مرتبه توکّل، یکی از مراتب عالی سیر و سلوک الی‌الله به شمار آمده است.