۰.العَدلُ بَعدَ الجَورِ.^۱

۰.[منظور زنده شدن زمین با] عدالت است، بعد از [آن که با] ظلم [مرده باشد].

از نظر روایات اسلامى، آنچه مایه حیات جامعه است، عدالت اجتماعى است. در جامعه‏اى که عدالت نیست، حیات، وجود ندارد و مُردگى حاکم است. از امام علی علیه السلام روایت شده که فرمود:

۰.العَدلُ حَیاةٌ.^۲

۰.عدالت، زندگانى است.

در روایت دیگرى از امام کاظم علیه السلام، در تفسیر این آیه آمده است:

۰.لَیسَ یُحْیِیها بِالقَطْرِ، وَ لٰکِنْ یَبْعَثُ اللّهُ‏ رِجالاً فَیُحْیونَ العَدلَ فتَحیَى الأَرضُ لإحیاءِ العَدلِ، وَ لَإقامَةُ الحَدِّ لِلّهِ‏ أنفَعُ فِی الأَرضِ مِنَ القَطرِ أربَعینَ صَباحاً.^۳

۰.معناى حقیقی آیه این نیست که زمین را با باران، زنده کند، بلکه خداوند، مردانى را بر مى‏انگیزد، پس عدل را زنده مى‏کنند. بنا بر این، زمین با اقامه عدل، زنده مى‏شود. اقامه حدود الهى در زمین، سودمندتر از چهل روز باران است.

باران، تنها سود اقتصادى دارد؛ امّا رعایت حدود الهى، هم سود مادّى و هم سود معنوى را به ارمغان مى‏آورد. در قرآن آمده است:

(وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ ٱلْقُرَىٰءَامَنُوا وَٱتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِنَ ٱلسَّمَاءِ وَٱلْأَرْضِ وَلَٰكِن كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ.^۴

و اگر اهل آن شهرها ایمان آورده، تقوا پیشه کرده بودند، بر آنان [درهاى] برکاتى از آسمان و زمین مى‏گشودیم؛ ولى [آیات و پیام‏هاى ما را] دروغ انگاشتند، آن گاه به سبب کار و کردارشان، ایشان را فرو گرفتیم).

بر این اساس در دوران حکومت مهدی علیه السلام که صالحان، وارث زمین می‌شوند، نه تنها

کَاَلَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَیهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَثِیرٌ مِنهُمْ فَاسِقُونَ.

آیا وقت آن نرسیده است که دل‏هاى مؤمنان در برابر ذکر خدا و آنچه از سوی حق نازل شده است، خاشع شود؟! و مانند کسانى نباشند که پیش از این، بدانان، کتاب آسمانى داده شد. پس زمان طولانى بر آنان گذشت و دل‏هایشان، سخت شد و بسیارى‏شان گناه‌کارند).

قرآن کریم، پس از اشاره به سرنوشت تنبّه‌آفرین منافقان و کافران در قیامت، در آیه بالا به مؤمنانی که در اثر گناه و فاصله افتادن میان آنان و پیامبران، مبتلا به قساوت قلب شده‌اند نیز، هشدار می‌دهد که مبادا به سرنوشت شوم مؤمنان اهل کتاب قبل از خود، دچار شوند و می‌فرماید: آیا وقت آن نرسیده است که دل‌های افراد باایمان در برابر یاد خدا و آنچه از حق نازل شده، خاشع گردد و همانند کسانی نباشند که در گذشته، کتاب آسمانی به آنها داده شد (مانند یهود و نصارا)، سپس در میان آنها و پیامبران، فاصله افتاد، عمرهای طولانی یافتند و خدا را فراموش کردند و قلب‌های آنها، قساوت پیدا کرد و بسیاری از آنها، فاسق و گنه‌کار بودند. به تعبیر دیگر، آیا وقت آن نرسیده که اهل ایمان، از مرگ معنوی خود، پیشگیری نمایند و به سرنوشت پیشینان مبتلا نشوند؟!

خداوند، در ادامه می‌فرماید:

(اعْلَمُواْ أَنَّ اللهَ یُحىِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا).

بر پایه روایات اهل بیت علیهم السلام، این آیه در حقیقت، به پیروان قرآن نوید می‌دهد که بر اساس سنّت تغییرناپذیر آفرینش، مرگ معنوی جامعه انسانی، همانند مرگ طبیعت مادّی، همیشگی نیست. خزان دوران حاکمیت ستمگران سنگ‌دل تاریخ، پایان خواهد یافت و بهار شکوفایی معنویت، در پرتو عدالت فراگیر حکومت مهدی(عج) فرا خواهد رسید. گفتنی است با تأمّل در آیات قبل و بعد این آیه، می‌توان به روشنی این معنا را از آیه مورد بحث، استنباط کرد.

در روایتی از امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه آمده است: