محضِ پیدایش موضوع، افراد جامعه از قبل، حکم آن را بدانند و در قوانین جوامع، این امر، کاملاً طبیعی و رایج است. بنا بر این، لزومی ندارد مصادیق یک حکم در زمان صدور آن، بالفعل موجود باشد. در این آیه نیز پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برای مسلمانان توضیح داده که مراد از اولو الأمر، جانشینان او هستند و نام تک تکِ آنان را بیان فرمود. علاوه بر این، پیامبر صلی الله علیه و آله دو مسئولیت داشته است: هم نبى بوده و هم امام. جایى که احکام الهى را به مردم مى‏رسانَد، پیامبر خداست و جایى که بر کرسى قضاوت مى‏نشیند و عزل و نصب مى‏کند و فرمان مى‏دهد، «اولی الأمر» است.

۵. فخر رازی اشکال می‌کند که اگر مراد از اولو الأمر، امامان شیعه باشد، اطاعت از آنان، مشروط به شناخت آنان است، در حالی که اطاعت از اولو الأمر در این آیه شریف، به شکل مطلق آمده است و چون اطاعت از رسول و اولو الأمر با یک فعل واجب شده، جایز نیست که فعل واحد، هم مطلق باشد و هم مشروط؛ یعنی اطاعت در باره رسول، مطلق باشد و در باره اولو الأمر، مشروط، لذا باید هر دو اطاعت، مطلق باشند.^۱

پاسخ: اطلاق حکم، امری نسبی است، یعنی ممکن است حکمی از جهتی، مطلق و از جهتی، مقیّد و مشروط باشد. مثلاً در آیه (وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاَّ خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْریرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَة؛ هیچ فرد باایمانى مجاز نیست که مؤمنى را به قتل برساند، مگر این که این کار از روى اشتباه از او سر زند [و در عین حال]، کسى که مؤمنى را از روى خطا به قتل برساند، باید یک برده مؤمن را آزاد کند)،^۲ برده (رَقبَه) به لحاظ نژاد، زبان و رنگ پوست، مطلق است؛ امّا از جهت دین، مقیّد و مشروط است.

بنا بر این، حکم وجوب اطاعت از اولو الأمر، از جهت اطاعت از آنان، در همه دستورهای آنان اطلاق دارد، چنان که وجوب اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله نیز از این جهت، مطلق است؛ امّا اطاعتِ مطلق از اولو الأمر، مشروط به شناخت اولو الأمر است، چنان که اطاعت مطلق از رسول نیز، مشروط به شناخت اوست.

۳. اگر منظور از «اولی الأمر»، امامان معصوم( باشند، با کلمه «اُولى» که معناى جمع دارد، سازگار نیست؛ زیرا امام معصوم در هر زمان، یک نفر بیشتر نیست. فخر رازی می‌نویسد:

۰.خداوند، مؤمنان را به اطاعت از اولو الأمر فرمان داده است و «اُولی الأمر»، جمع است، در حالی که شیعه معتقد است در هر زمانی، تنها یک امام وجود دارد و حمل لفظ جمع بر مفرد، خلافِ ظاهر است.^۱

پاسخ: حمل اسم جمع بر مفرد، وقتی خلافِ ظاهر و مَجاز است که لفظی جمع، اطلاق شود و یک فرد از افراد آن اراده شود (استعمال جمع در معنای مفرد)، نه این که حکمی بر گروهی واقع شود (یعنی لفظ جمع در معنای خود به کار رود) و آن حکم به تعداد افراد آنها منحل شود. نظیر این که گفته شود: «دانشمندانِ شهر خود را گرامی بدارید»، یعنی این دانشمند را گرامی بدار، آن دیگر را نیز گرامی بدار، آن سومی را نیز گرامی بدار و.... نمونه این استعمال عرفی در قرآن، بسیار آمده است و جای شگفتی است که فخر رازی چنین اشکالی نموده است.^۲ برخی از این استعمالات، عبارت‌اند از: (حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ)،^۳ (فَلا تُطِعِ الْمُکَذِّبِینَ)،^۴ (إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا وَ کُبَراءَنا)^۵ و (وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ).^۶

۴. در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله، اولو الأمر وجود نداشته است و بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله، به ترتیب، امام على علیه السلام و سایر ائمّه( این عنوان را یافته‏اند. پس چه طور خداوند متعال به کسانى که هنوز در زمان پیامبر «اولی الأمر» نیستند، این لقب را داده است؟

پاسخ: صدور احکام و مقرّرات، گاه قبل از زمان تحقّق موضوع، انجام می‌شود تا به