۰. (جَزَاؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا رَضىِ‏ اللّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُواْ عَنْهُ ذٰلِکَ لِمَنْ خَشِىَ رَبَّهُ.^۱

۰.پاداش آنها نزد پروردگارشان، باغ‌هاى بهشت جاویدان است که نهرها از زیر درختانش جارى است. همیشه در آن مى‏مانند. [هم] خدا از آنها خشنود است و [هم] آنها از خدا خشنودند و این [مقام والا] براى کسى است که از پروردگارش بترسد).

خداوند، از آنان راضى است، چون هر چه او گفته، انجام داده‌اند و آنان نیز از خدا خشنودند، چون هر چه را خواسته‏اند، پروردگار، بدانان داده است. آن گاه بیان مى‏کند که آنان، به سبب خشیت و ترس از خدا، بدین مقام رسیده‌اند، چون او را مى‏شناخته و به عظمت او آگاهى داشته‌اند و همواره از ترس همراه با تعظیم و احترام در برابر او برخوردار بوده‌اند و گناه نمى‏کرده و همیشه گوش به فرمان او بوده‌اند؛ یعنی ایمان و عمل صالح، ریشه در خشیت از خداوند دارد. صعود و نزول انسان را به خوبى مى‏توان در این دو آیه دید.

«خیر البریّه» کیست؟

«خیر» در معنای وصفی، به معنای بهترین و از نظر دستور زبان، اسم تفضیل است.^۲ «بریّة» نیز به معنای «آفریده» است.^۳ بنا بر این، این ترکیب، با توجّه به عام بودن واژه «البریة» به معنای برترین آفریده‌هاست.

روایات شیعى و سنّى^۴ بیان داشته‏اند که مصداق «خیر البرّیة»، علی علیه السلام و پیروانش هستند؛ چرا که ایمان به خداوند و پیامبر صلی الله علیه و آله بدون پذیرش ولایت اهل بیت علیهم السلام، ایمانِ واقعی نخواهد بود. بنا بر این، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت او، برترین آفریده‌ها به طور مطلق، و پیروان راستین آنان، برترین آفریده‌ها به طور نسبی هستند و بر این اساس، امام علی علیه السلام یکی از مصداق‌های اتم و اکمل «خیر البریّة» است و شیعیان ایشان، در مراتب

(إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَ الْمُشْرِکِینَ فىِ نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا أُوْلٰئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّةِ.^۱

کافران از اهل کتاب و مشرکان، در آتش دوزخ‌اند، جاودانه در آن مى‏مانند. آنها بدترین مخلوقات‌اند).

کسانى که با وجود نشانه‏ها و دلیل‏هاى روشن و کافى و آگاهى از حقّ و راستى، دل به شیطان مى‏سپارند و راه باطل مى‏پیمایند، بدترینِ موجودات‌اند و در این میان، اهل کتاب، از مشرکان نیز بدترند، چون آنان مى‏دانستند که چنین پیامبرى ظهور خواهد کرد و نشانه‏هاى پیامبرى‏اش را در کتاب مقدّس خوانده بودند، امّا وقتى آن پیامبر مبعوث شد، از سرِ عناد و کینه‌توزى و کبر و خودخواهى، دنیاپرستى و زراندوزى، جاه‌طلبی و مقام‌پرستى، به دشمنى برخاستند و رسالتش را نپذیرفتند. شاید به همین جهت باشد که در آیه یاد شده، ابتدا از «کافرانِ اهل کتاب» نام برده شده، بعد از مشرکان. اینان، مصداق آن آیه قرآنى‏اند که فرمود:

۰.(إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لاَ یعْقِلُونَ.^۲

۰.بدترین جنبندگان نزد خداوند، کران و گنگانى هستند که نمى‏اندیشند).

در جاى دیگر، بعد از ذکر دوزخیان با همین اوصاف، مى‏فرماید:

۰.(أُوْلٰئِک کَالْأَنْعَام بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلٰئِک هُمُ الْغَافِلُونَ.^۳

۰.آنان، چون چارپایان‌اند؛ بلکه گم‌راه‏ترند. آنان، غافلان‌اند).

دلیل بر خلود آنان در آتش نیز همین کبر و غرور و عناد و لجاجت آگاهانه آنان است.

در مقابل، خداوند در آیه مورد بحث، گروهى را به تصویر مى‏کشد که بهترین مخلوقات‌اند، چون دو ویژگى مهم و اساسى دارند: ۱. اهل ایمان‌اند. ۲. کار نیک مى‏کنند.

در آیه بعد، خداوند، پاداش آنان را جاى گرفتن در باغ‏هاى بهشت جاودان، ذکر مى‏کند: