تمسّك به جانشين مطرح شود، يك معنا دارد و اگر بدون آن مطرح گردد، معنايى ديگر دارد. در حديث ثقلين، پيوستگى اهل بيت علیهم السّلام با قرآن، همراه با جانشينى آن دو براى پيامبر خدا و وجوب تمسّك به آنها تا قيامت آمده است.

از اين رو، حديث ثقلين بر استمرار حيات يكى از اهل بيت علیهم السّلام تا قيامت دلالت دارد ؛ امّا پيوستگى امام على عليه‏السلام با قرآن و حق در دو حديث پيش گفته، با موضوع جانشينى ايشان و وجوب تمسّك به اين امام تا قيامت، همراه نيست. بدين جهت، پيوستگى ياد شده، بيانگر مطلبى جز جدا نشدن قطعى امام على عليه‏السلام از مسير قرآن و حق نيست.

بقاى هر يك از اهل بيت علیهم السّلام در كنار قرآن، اعم از حضور و غيبت اوست. از آن جا كه پس از امام حسن عسكرى عليه‏السلام تا كنون، امامى از اهل بيت، حاضر و ظاهر نيست، مقتضاى حديث ثقلين، وجود امام غايب از اهل بيت علیهم السّلام است ؛ زيرا در غير اين صورت، قرآن از عترت، جدا خواهد شد. اين امام غايب، شخصى جز امام مهدى عليه‏السلام نيست.

۴ / ۲. مقصود از تمسّك به اهل بيت علیهم السّلام

پيامبر خدا، علاوه بر حديث ثقلين، در احاديث فراوان ديگرى^۱ بر «تمسّك به اهل بيت علیهم السّلام » پس از رحلت خود، تأكيد دارد. ترديدى نيست كه معناى تمسّك به پيامبر صلّى‏الله‏عليه‏و‏آله در زمان حياتشان، پيروى دينى و سياسى از ايشان است. بنا بر اين، وجوب تمسّك به اهل بيت علیهم السّلام آن بزرگوار پس از ايشان، به روشنى، بر مرجعيت دينى و سياسى آنان و وجوب پيروى از آنان دلالت دارد.

البتّه تمسّك و تبعيت دينى و سياسى در مورد امام حاضر و امام غايب، متفاوت است، چنان كه توضيح خواهيم داد.

اين مطلب دلالت دارد كه همان كسانى كه پيامبر صلّى‏الله‏عليه‏و‏آله آنها را در ميان امّت تا قيامت به جاى خود گذاشته و تمسّك به آنها را توصيه نموده است، تا قيامت از قرآن جدا نخواهند شد.

پاسخ يك شبهه

ممكن است گفته شود كه شبيه اين تعبير، در باره امام على عليه‏السلام نيز از پيامبر صلّى‏الله‏عليه‏و‏آله نقل شده است:

عَلىٌّ مَعَ القُرآنِ وَ القُرآنُ مَعَ عَلىٍّ، لَن يَتَفَرَّقا حَتَّى يَرِدا عَلَىَّ الحَوضَ.^۱

على با قرآن است و قرآن با على است و اين دو، هرگز از هم جدا نمى‏شوند تا در كنار حوض [كوثر] بر من وارد شوند.

يا فرموده است:

عَلِىٌّ مَعَ الحَقِّ وَ الحَقُّ مَعَهُ، لا يَفتَرِقانِ حَتَّى يَرِدا عَلَىَّ الحَوضَ.^۲

على با حق است و حق با على است و اين دو، تا زمانى كه در روز قيامت در كنار حوض [كوثر] بر من وارد شوند، از هم جدا نخواهند شد.

بنا بر اين، اگر استظهار از حديث ثقلين در استدلال به آن براى اثبات استمرار امامت اهل بيت علیهم السّلام صحيح باشد، طبق اين احاديث بايد بگوييم امام على عليه‏السلام تا قيامت، زنده است !

پاسخ اين شبهه، اين است كه قياس اين دو حديث با حديث ثقلين، قياس مع الفارق است ؛ زيرا جمله «لَن يَفتَرِقا» در حديث ثقلين، مسبوق به جمله «إنِّى تارِكٌ فيكُم الثَّقَلَينِ» و «إن تَمَسَّكتُم بِهِما لَن تَضِلُّوا» است و اين دو جمله ـ كه دو قرينه روشن بر استمرار امامت اهل بيت علیهم السّلام اند ـ در دو حديث ياد شده وجود ندارند.

به سخن ديگر، پيوستگى امام با قرآن و حق، اگر با موضوع جانشينى و ضرورت