فرمود. حاكم نيشابورى، شمارِ نويسندگان حاضر در اين جلسه را ۲۴ هزار نفر، ذكر كرده است.^۱ همين نگارش عمومى، سبب مانايى اين حديث در كتب متعدّد روايى شده و امروزه، در منابع روايى شيعه و سنّى، اين روايت به چشم مى‏خورد.

گزارش‏هاى شيعى، افزوده مشهورى دارد كه به دليل چگونگى ارائه آن به وسيله امام عليه‏السلام و نگارش عمومى آن، ماندگار شده است. امام عليه‏السلام پس از گفتن بخش اوّل حديث، آن گاه كه مَركب ايشان به راه افتاده بود، سر از كجاوه بيرون آورد و ادامه حديث را بيان فرمود. راوى مى‏گويد:

فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا: بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا.^۲

چون كجاوه، قدرى حركت كرد، امام عليه‏السلام فرمود: [اين ايمنى از عذابْ] شروطى دارد و من از شرط‏هاى آن هستم.

اين سخن، اشاره به آن است كه توحيد، بدون پذيرفتن ولايت اهل بيت عليهم‏السلام نمى‏تواند انسان را به سعادت شايسته‏اش برساند.^۳

روايت رجاء بن ابى ضحّاك، مأمور حكومتى دستگاه خلافت، نيز در شمار گزارش‏هاى مستند و مهم تاريخى در باره سفر امام هشتم عليه‏السلام است. او مى‏گويد:

مأمون، مرا فرستاد كه على بن موسى را از مدينه به خراسان نزد او آورم و سفارش نمود كه شخصا مراقب و مواظب او باشم و به من امر كرد كه ايشان را از راه بصره و اهواز و فارس، حركت دهم، نه راه قم و شبانه‏روز هم از او جدا نشوم و مراقب او

متون روايى شيعه و سنّى به گونه‏هاى مختلف، منعكس شده است. برخى از گزارش‏ها از حضور دانشمندانى همچون: محمّد بن رافِع، احمد بن حارث، محمّد بن رافع قشيرى، يحيى بن يحيى، اسحاق بن راهِوَيه،^۱ ابو زُرعه و محمّد بن اسلم طوسى^۲ و گروهى از عالمان شهر، خبر داده‏اند. در گزارش كشف الغُمّة^۳ اين گونه آمده است:

صاحب كتاب تاريخ نيشابور مى‏نويسد: هنگامى كه على بن موسى الرضا عليه‏السلام در اين سفر به نيشابور رسيد، به محلّه بازار نيشابور، وارد شد. ايشان در كجاوه‏اى كه از نقره خالص بر استرى سفيد بود، نشسته بود. دو تن از حافظان احاديث نبوى و محدّثان بزرگ، يعنى ابو زُرعه رازى و محمّد بن اسلم طوسى نزديك رفتند و گفتند:

اى سَرور فرزند سَرور و اى امام و فرزند امامان! اى سلاله طاهره رضيه و اى خلاصه زاكيه نبويه! به حقّ پدران پاكت و گذشتگان نيكت، طلعت مبارك و باميمنت خود را بر ما بنما و براى ما حديثى از آبا و اجداد بزرگوار خود نقل كن تا آن را ياد بگيريم.

نويسنده تاريخ نيشابور، آن گاه به تفصيل، گزارش شيوه برخورد حاضران را پس از زيارت سيماى نورانى امام عليه‏السلام شرح مى‏دهد و مى‏گويد: صداى اشك و گريه و ناله، از جماعت هزاران نفرى به آسمان برخاست. سپس امام عليه‏السلام به شيوه محدّثان، يكايك آباى خويش تا پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را نام برد و حديث مشهور و قدسى «كلمة لا إله إلاّ اللّه‏ حصنى، فمن دخل حصنى أمن من عذابى» را برايشان املا