بيان اين فضائل، هيچ گاه ديده نشد. نگهبانِ گُماشته بر امام عليه‏السلام در سرخس^۱ نيز مطالب و تعابير زيبايى از عبادات پيوسته امام عليه‏السلام به ابو صَلت خبر مى‏دهد.^۲

ويژگى‏هاى اخلاقى امام رضا عليه‏السلام نيز در روايات متعدّدى گزارش شده است.^۳ در اين مختصر، تنها به گزارش روايتى نسبتا جامع، اكتفا مى‏كنيم.^۴ ابراهيم بن عبّاس، شاعر و نويسنده‏اى كه مدّتى در ركاب امام رضا عليه‏السلام بوده، با دقّت در رفتار ايشان، بخشى از سيره اخلاقى ـ عبادى ايشان را اين گونه روايت كرده است:

هرگز نديدم امام رضا عليه‏السلام با كلامى در گفتارش به كسى جفا كند و يا درشتى نمايد.

هيچ‏گاه نديدم سخن كسى را قطع كند. او صبر مى‏كرد تا سخن طرف مقابل، تمام شود و سپس اگر لازم مى‏ديد، سخن مى‏گفت.

نديدم كسى از او كارى يا مبلغى بخواهد و در توان او باشد و آن خواسته را رد كند.

هرگز نزد كسى پاى خود را دراز نمى‏كرد و در برابر همنشينان، تكيه نمى‏داد.

هرگز نديدم به كسى از خدمتكاران و كارگزاران خود، بد بگويد و دشنام دهد و يا اين كه در پيشِ چشم كسى آبِ دهان بيندازد.

هرگز نديدم در خنديدن، قهقهه نمايد؛ بلكه خنده‏اش تبسّم بود.

چون خلوت مى‏شد و سفره غذا براى او مى‏گستردند، همه غلامان و خدمتكاران، حتّى دربان و مِهتر را بر سرِ سفره مى‏خوانْد.

او بسيار كم‏خواب بود و بسيار، بيدارى مى‏كشيد و بيشترِ شب را با بيدارى به عبادت به سر مى‏برد؛ از اوّل [سحر] تا هنگام دميدن صبح.

بسيار روزه مى‏گرفت و سه روز، روزه هر ماه، از وى فوت نمى‏شد و مى‏فرمود: اين روزه، مانند روزه گرفتن همه سال است.

مأمون، نظير اين سخنان را از همان نخستين جلسه پس از بيعت، در ستايش امام عليه‏السلام بيان داشته است. شايد بتوان گفت كه بارزترين نمودِ دانش امام عليه‏السلام در جلسات مناظره با دانشمندان و بزرگان اديان آن روزگار بوده كه تحسين موافق و مخالف را به دنبال داشته است.^۱

يكى از بهترين توصيفات از مرجعيت علمى امام عليه‏السلام و برترى دانش وى در آن دوره را عالم وشاعر معاصر ايشان، ابراهيم بن عبّاس صولى(م ۲۴۷ق)^۲ بيان داشته است. او مى‏گويد:

هرگز نديدم كه كه از رضا عليه‏السلام سؤالى شود، مگر آن كه او پاسخ آن را مى‏دانست. از او داناتر تا آن زمان، نديده بودم و مأمون از او در باره هر چيزى براى امتحان سؤل مى‏كرد، او پاسخ مى‏داد و سخن، پاسخ و مثال او، همواره از قرآن بود.^۳

۲. الگوى راستين اخلاق و عمل

زندگانى امام هشتم، مصداق كامل و الگوى تمام‏نماى يك زندگى الهى است. رجاء بن ابى ضحّاك، رفتار عبادى ايشان از مدينه تا مرو را به طور دقيق^۴ براى مأمون گزارش كرد^۵ و نتوانست اعجاب و شيفتگى خود را از اين همه عبادت، از شخص خليفه پنهان دارد. مأمون از وى خواست تا اين فضائل را براى كسى باز نگويد تا خليفه، خود، اين فضائل على بن موسى عليه‏السلام را منتشر سازد؛ ولى در سخنان مأمون،