153
گزیده حکمت‌نامه رضوی

۹۴.عيون أخبار الرضا عليه‏السلامـ به نقل از ابراهيم بن عبّاس ـ: شنيدم كه مردى از امام رضا عليه‏السلام پرسيد: آيا خداوند، بندگان را به چيزى كه توان انجام دادنش را ندارند، مكلّف مى‏نمايد؟
فرمود: «خداوند، دادگرتر از آن است».
[مرد] گفت: پس آيا بر هر چيزى كه اراده‏اش نمايند، توانايند؟
فرمود: «آنان، ناتوان‏تر از آن‏اند».

۹۵.الطرائف: روايت شده كه فضل بن سهل در نزد مأمون از امام رضا عليه‏السلام پرسيد و گفت: اى ابو الحسن! آيا مردم مجبورند؟
فرمود: «خداوند، دادگرتر از آن است كه آفريدگانش را مجبور كند و سپس كيفرشان دهد». گفت: پس رهايند؟
فرمود: «خداوند، حكيم‏تر از آن است كه بنده‏اش را رها كند و به خودش وا گذارَد».

د ـ ميانه جبر و تفويض

۹۶.عيون أخبار الرضا عليه‏السلامـ به نقل از بريد بن عُمَير بن معاويه شامى ـ: در مرو به حضور امام رضا عليه‏السلام رسيدم و گفتم: اى فرزند پيامبر خدا! از امام صادق عليه‏السلام براى ما روايت شده كه فرمود: «نه جبر است و نه تفويض؛ بلكه امرى ميان دو امر است». معناى آن چيست؟
فرمود: «هر كه بپندارد خداوند، كارهاى ما را انجام مى‏دهد و سپس ما را بر اساس آنها كيفر مى‏دهد، در حقيقت، به جبر قائل شده است و هر كه بپندارد كه خداوند عز و جل كار مردم و روزى را به حجّت‏هاى خود عليهم‏السلام واگذار كرده، در حقيقت، به تفويض قائل شده است و قائل به جبر، كافر است و قائل به تفويض، مشرك».
گفتم: اى فرزند پيامبر خدا! پس امرِ بين دو امر چيست؟
فرمود: «وجود راه براى انجام دادن آنچه بِدان امر شده‏اند و تركِ آنچه از آن نهى شده‏اند».
گفتم: آيا در آنها براى خداوند عز و جل مشيّت و اراده‏اى هست؟
فرمود: «اراده و مشيّت خدا در باره طاعت‏ها، امر به آنها و خشنودى از آنها و يارى كردن بر آنهاست، و اراده و مشيّت خدا در باره گناهان، نهى از آنها و خشم گرفتن نسبت به آنها و يارى نكردن بر آنهاست».
گفتم: آيا در آنها براى خداوند، قضا نيز هست؟
فرمود: «آرى. بندگان، هيچ كار خير يا شرّى را انجام نمى‏دهند، جز اين كه خداوند در آن، قضايى دارد».
گفتم: معناى اين قضا چيست؟
فرمود: «حكم بر آنان بر پايه كارهايشان، به آنچه از پاداش و كيفر در دنيا و آخرت، در خورشان است».


گزیده حکمت‌نامه رضوی
152

۹۴.عيون أخبار الرضا عليه‏السلام عن إبراهيم بن العبّاس: سَمِعتُ الرِّضا عليه‏السلام وقَد سَألَهُ رَجُلٌ: أيُكَلِّفُ اللّهُ العِبادَ ما لا يُطيقونَ؟ فَقالَ: هُوَ أعدَلُ مِن ذلِكَ.قالَ: أفَيَقدِرونَ عَلى كُلِّ ما أرادوهُ؟ قالَ: هُم أعجَزُ مِن ذلِكَ.۱

۹۵.الطرائف: رُويَ أنَّ الفَضلَ بنَ سَهلٍ سَألَ عَليَّ بنَ موسَى الرِّضا عليه‏السلام بَينَ يَدَيِ المَأمونِ، فَقالَ: يا أبا الحَسَنِ، الخَلقُ مَجبورونَ؟ فَقالَ: اللّهُ أعدَلُ مِن أن يُجبِرَ خَلقَهُ ثُمَّ يُعَذِّبَهُم.قالَ: فَمُطلَقونَ؟ قالَ: اللّهُ أحكَمُ مِن أن يُهمِلَ عَبدَهُ ويَكِلَهُ إلى نَفسِهِ.۲

د ـ بَينَ الجَبرِ وَالتَّفويضِ

۹۶.عيون أخبار الرضا عليه‏السلام عن بريد بن عمير بن معاوية الشامي: دَخَلتُ عَلى عَليِّ بنِ موسَى الرِّضا بِمَروَ، فَقُلتُ لَهُ: يابنَ رَسولِ اللّهِ، رُويَ لَنا عَنِ الصّادِقِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عليهماالسلام قالَ: «إنَّهُ لا جَبرَ ولا تَفويضَ، بَل أمرٌ بَينَ أمرَينِ»، فَما مَعناهُ؟قالَ: مَن زَعَمَ أنَّ اللّهَ يَفعَلُ أفعالَنا ثُمَّ يُعَذِّبُنا عَلَيها فَقَد قالَ بِالجَبرِ، ومَن زَعَمَ أنَّ اللّهَ عز و جل فَوَّضَ أمرَ الخَلقِ والرِّزقِ إلى حُجَجِهِ عليهم‏السلام فَقَد قالَ بِالتَّفويضِ، والقائِلُ بِالجَبرِ كافِرٌ، والقائِلُ بِالتَّفويضِ مُشرِكٌ.فَقُلتُ لَهُ: يابنَ رَسولِ اللّهِ، فَما أمرٌ بَينَ أمرَينِ؟ فَقالَ: وُجودُ السَّبيلِ إلى إتيانِ ما اُمِروا بِهِ، وتَركِ ما نُهوا عَنهُ. فَقُلتُ لَهُ: فَهَل للّهِ عز و جل مَشيئَةٌ وإرادَةٌ في ذلِكَ؟فَقالَ: فَأمّا الطّاعاتُ فَإِرادَةُ اللّهِ ومَشيئَتُهُ فيها: الأمرُ بِها والرِّضا لَها وَالمُعاوَنَةُ عَلَيها، وإرادَتُهُ ومَشيئَتُهُ فِي المَعاصي: النَّهيُ عَنها وَالسَّخَطُ لَها وَالخِذلانُ عَلَيها.قُلتُ: فَهَل للّهِ فيها القَضاءُ؟ قالَ: نَعَم، ما مِن فِعلٍ يَفعَلُهُ العِبادُ مِن خَيرٍ أو شَرٍّ إلاّ وللّهِ فيهِ قَضاءٌ.قُلتُ: ما مَعنى هذا القَضاءِ؟ قالَ: الحُكمُ عَلَيهِم بِما يَستَحِقّونَهُ عَلى أفعالِهِم مِنَ الثَّوابِ والعِقابِ فِي الدُّنيا والآخِرَةِ.۳

1.. عيون أخبار الرضا عليه‏السلام : ج ۱ ص ۱۴۲ ح ۴۳ ؛ تهذيب الكمال : ج ۲۱ ض ۱۵۱ الرقم ۴۱۴۱ .

2.. الطرائف : ص۳۳۰ ، العدد القويّة : ص۲۹۹ ح ۳۴ نحوه .

3.. عيون أخبار الرضا عليه‏السلام : ج ۱ ص ۱۲۴ ح ۱۷ ، الاحتجاج : ج ۲ ص ۳۹۷ ح ۳۰۴ .

  • نام منبع :
    گزیده حکمت‌نامه رضوی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری، تلخیص: مرتضی خوش نصیب
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 22738
صفحه از 545
پرینت  ارسال به