۳ / ۵
تقدير واجبات و فضايل و گناهان
۸۷.امام رضا عليهالسلامـ به نقل از پدرانش از امام على عليهمالسلام ـ: اعمال، سه حالت دارند: واجبات، فضيلتها و گناهان. واجبات، به فرمان و خشنودى و حكم (قضا) و تقدير و مشيّت و دانش خداوند عز و جل هستند. فضيلتها، به فرمان خدا نيستند؛ ليكن به خشنودى و قضا و قدر و مشيّت و دانش خدايند. گناهان نيز به فرمان خدا نيستند؛ ليكن به قضا و قدر و مشيّت و دانش خدايند. سپس [خدا] به جهت آنها كيفر مىدهد.
۳ / ۶
نفى جبر و تفويض
الف ـ بطلان جبر
۸۸.امام رضا عليهالسلام: روزى ابو حنيفه از نزد امام صادق عليهالسلام بيرون آمد و با امام كاظم عليهالسلام رو به رو شد و به او گفت: اى جوان! گناه و نافرمانى از جانب كيست؟
فرمود: «از سه حالت، بيرون نيست: يا از جانب خداوند عز و جل است، كه چنين نيست؛ زيرا براى بخشنده، سزاوار نيست كه بندهاش را به جهت كارى كه نكرده، كيفر دهد.
يا از جانب خداوند عز و جل و بنده است، كه چنين هم نيست؛ زيرا براى شريكِ نيرومند، شايسته نيست كه بر شريك ناتوانش ستم روا بدارد.
و يا از جانب بنده است، كه البتّه چنين است. پس اگر او را كيفر
دهد، به جهت گناهش است و اگر از او در گذرد، به جهت بزرگوارى و بخشندگى اوست».