«خيزران» گذاشت. نام ديگر وى را «ريحانه» و كنيه‏اش را «اُمّ محسن» گفته‏اند.^۱ وى مادر امام جواد عليه‏السلام بوده است.^۲

۳. فرزند

در باره شمار فرزندان امام عليه‏السلام اختلاف است. آنچه از شهرت بيشترى برخوردار است اين كه امام جواد عليه‏السلام تنها فرزند امام رضا عليه‏السلام بوده است.^۳

سه. عظمت علمى و عملى

۱. مرجعيت علمى

دانش الهى امام عليه‏السلام پيش از آغاز امامتش نيز براى فقيهان مدينه، آشكار شده بود. ايشان در دوران امامت پدرش نيز در مدينه ـ كه مركز فقهى جهان اسلام و محلّ تجمع فقيهانى چون مالك بن انس بود ـ به تدريس فقه اشتغال داشت.^۴ ذهبى در باره دانش امام عليه‏السلام مى‏نويسد:

او در دانش و دين و آقايى، داراى منزلت بود. گفته شده است كه او در دوران مالك بن اَنَس، در حالى كه جوان بود، فتوا مى‏داد.^۵

با توجّه به گزارش ذهبى و سال وفات مالك (م ۱۷۹ هجرى)، به نظر مى‏رسد كه امام رضا عليه‏السلام پيش از سى سالگى، فقه تدريس مى‏كرد و فتوا مى‏داد. ابن جوزى نيز

از آن كه به خانه امام عليه‏السلام قدم نهاده، «نجمه» ناميده شده است.^۱

بانو حميده، مادر امام موسى بن جعفر عليه‏السلام، در معرّفى وى به فرزندش چنين گفت:

فرزندم! تُكتَم، زنى است كه تاكنون از او بهتر نديده‏ام. يقين دارم اگر صاحب فرزند شود، نسل پاكى خواهد داشت. او را به تو بخشيدم. قدرش را به نيكى بدان.^۲

وى پس از آن كه تكتم فرزندش على بن موسى عليه‏السلام را به دنيا آورد، لقب «طاهره» گرفت. او اگر چه شيرش كم نشده بود، ولى تمايل داشت تا دايه‏اى براى فرزندش بگيرند. وقتى دليل آن را از تُكتَم پرسيدند، پاسخ داد: شيرم كم نشده؛ ولى من همواره بر خواندن دعاها و نمازهايى مواظبت مى‏كردم كه از هنگام ولادت او، كم شده است.^۳

منابع روايى و تاريخى، اسامى، كنيه‏ها و القاب متعدّدى را براى مادر امام رضا عليه‏السلام ثبت كرده‏اند كه از آن جمله:

تُكتَم، نوبيه، سكينه، خيزران، طاهره، نجمه، اُمّ البنين، نجيّه، تحيّه، سلامه، سمانه.^۴

۲. همسر

نام تنها همسر امام رضا عليه‏السلام ابتدا «دُرّه» بوده كه ايشان پس از ازدواج، نام وى را