۳ . توجّه دادن به حقيقت حج

مهم ترين نكته در رواياتى كه زيارت امام حسين عليه السلام را برتر از حج معرّفى كرده اند ، توجّه دادن مسلمانان به روح حج و حقيقت آن است .
روح همه عبادت ها ـ كه حج ، جامع ترين آنهاست ـ ، حاكميت نظام مبتنى بر توحيد به رهبرى امام عادل در جامعه است ؛ زيرا تنها در سايه اين نظام است كه ارزش هاى الهى ، امكان تحقّق و بالندگى پيدا مى نمايند و چنان كه از امام رضا عليه السلام گزارش شده، امامتِ امام عادل ، اساس بالندگى اسلام ، محسوب مى گردد :
إنَّ الإِمامَةَ اُسُّ الإِسلامِ النّامي . ^۱ امامت ، ريشه بالنده اسلام است.
و بر اين اساس ، رهبرى امام عادل ـ كه جلوه حاكميت توحيد است ـ ، روح و جوهر و حقيقت حج به حساب مى آيد و حجّى با حقيقتْ همراه است كه در سايه رهبرى امام عادل و برائت از رهبرى زمامداران ستمگر ـ كه جلوه حاكميت شرك و طاغوت اند ـ ، انجام گردد ؛ زيرا سراسر حج ، لبّيك گويى به يگانگى خداوند متعال و برائت از مطلقِ شرك و مشرك است و بدين سان ، حجّى كه با نظام توحيدى و امامت ـ كه جلوه گاه آن است ـ ، پيوند نخورَد ، حجّ حقيقى نيست ؛ بلكه حجّ جاهلى است ، چنان كه محدّث بزرگوار ثقة الإسلام كلينى ، از يكى از ياران امام باقر عليه السلام به نام فضيل ، روايت كرده كه فرمود :
نَظَرَ (أبو جَعفَرٍ عليه السلام ) إلَى النّاسِ يَطوفونَ حَولَ الكَعبَةِ ، فَقال : هكَذا كانوا يَطوفونَ فِي الجاهِلِيَّةِ ، إنَّما اُمِروا أن يَطوفوا بِها ، ثُمَّ يَنفِروا إلَينا فَيُعلِمونا وَلايَتَهُم ومَوَدَّتَهُم ، ويَعرِضوا عَلَينا نُصرَتَهُم . ^۲ [امام باقر عليه السلام ] به مردمى كه گِرد كعبه طواف مى كردند ، نگاه كرد و فرمود : «در زمان جاهليت ، اين گونه طواف مى كردند . همانا مردم ، امر شده اند كه گِرد كعبه طواف كنند و سپس ، به سوى ما كوچ كنند و ولايت و دوستى خود را به ما اعلام دارند و يارى خود را نسبت به ما عرضه كنند».

۱ . موضوع سنجش

نكته اوّل اين كه بى ترديد ، موضوع سنجش ، در احاديثى كه زيارت امام حسين عليه السلام را برتر از حجْ مطرح كرده اند ، مقايسه ميان حج واجب (حَجَّة الإسلام) و زيارت مستحب نيست ؛ بلكه مقايسه ميان حجّ مستحب و زيارت است . بدين جهت ، در برخى احاديث ، تصريح شده كه زيارت امام حسين عليه السلام ، نمى تواند جايگزين حَجة الإسلام شود ؛ بلكه براى كسى كه توان گزاردن حج را ندارد ، زيارت وى ، پاداش حج را دارد ، تا هنگامى كه توانِ گزاردنِ حج را پيدا كند .
بنا بر اين ، مقصود از رواياتى كه زيارت امام عليه السلام ، را با فضيلت تر از حج دانسته اند ، اين است كه پس از انجام دادن حج واجب ، در شرايط ويژه اى ـ كه توضيح خواهيم داد ـ ، زيارت ايشان از فضيلت بيشترى برخوردار است .

۲ . توجّه دادن به امور سرنوشت ساز اجتماعى

دومين نكته در فهم احاديث ياد شده ، اين است كه مقصود از آنها ، كاستن از اهمّيت حج به مفهوم حقيقى آن نيست ؛ زيرا اگر حج اهمّيت نداشته باشد ، معيار قرار گرفتن آن براى ارزيابى ارزش هاى ديگر ، بى معناست ، همان طور كه مقصود از احاديثى نيز كه پاداش اصلاح ميان زن و شوهر يا شكيبايى در برابر مصائب را يكهزار برابر پاداش شهيد ارزيابى كرده اند ، اين نيست كه مردم را از جهاد در راه خدا ، دل سرد گرداند ، تا به جاى جهاد ، به اصلاح امور خانوادگى مردم بپردارند و يا شكيبايى در مصائب را پيشه سازند ؛ بلكه هدف ، بيان اهمّيت پيشگيرى از متلاشى شدن خانواده ها ، و همچنين تشويق به مقاومت در برابر سختى هاست .
بنا بر اين ، علّت مضاعف بودن پاداش ، در امورى كه بدان اشاره گرديد ، اين است كه از يك سو ، ملاك وجوب در آنها وجود ندارد تا شارع ، انجام دادن آنها را واجب نمايد و از سوى ديگر ، انجام دادن آنها براى سازندگى جامعه مطلوب اسلامى ، ضرور است و از اين رو ، شارع با مضاعف نمودن پاداش ، مردم را به انجام دادن آنها ، ترغيب و تشويق مى نمايد .