۷

نقش نظام ادارى و اقتصادى كوفه در بسيج نظامى مردم

تركيب نژادى ، اعتقادى و سياسى مردم كوفه و نيز ويژگى هاى روانى آنها ، ايجاب مى كرد كه نظام ادارى و شرايط اقتصادى حاكم بر اين شهر ، نقش بسيار مؤثّرى در بسيج نظامى آنها داشته باشد . براى روشن شدن اين مطلب ، اشاره اى كوتاه به نظام ادارى كوفه و منابع درآمد مردم آن ، ضرورى است :

الف ـ نظام ادارى

مهم ترين عناصر تشكيلات ادارى كوفه ، عبارت بودند از :

يك . فرماندار

فرماندار (والى) ، مهم ترين مقام اجرايى كوفه بود كه مستقيما توسّط رئيس حكومت مركزى ، منصوب و اداره امور كوفه و توابع آن ^۱ به او سپرده مى شد .

دو . رؤساى اَرباع

زياد بن ابيه ، هنگامى كه در سال ۵۰ هجرى به حكومت كوفه منصوب شد ، به منظور تسلّط بيشتر بر اين شهر ، آن را به چهار قسمت (رُبع) ، تقسيم كرد : ربع اهل مدينه ، ربع تميم و همْدان ، ربع ربيعه و كِنده ، ربع مَذحِج و اسد . همچنين براى هر يك ، رئيسى معيّن نمود كه مجموع آنها ، «رؤساى اَرباع» ناميده مى شدند .
فرماندهانى كه زياد براى اين ارباع انتخاب كرده بود ، به ترتيب ، عبارت بودند از : عمرو بن حريث ، خالد بن عَرَفطه ، قيس بن وليد و ابو بُردة بن ابى موسى اشعرى .
مسلم بن عقيل نيز هنگام برپايى قيام خود ، از اين نظام ، استفاده كرد و افراد هر ربع را در همان ربع ، سازماندهى نمود و خود ، رئيسى غير از رئيس منصوب از سوى

پنج . قبيله گرايى

قبيله گرايى حاكم بر عراق و جزيرة العرب ، در كوفه نيز نمود داشت و افراد قبيله ، به رئيس قبيله خويش ، بيش از رئيس حكومت ، وابسته بودند . از سوى ديگر ، سياست مَدارانى همچون معاويه و ابن زياد، با تطميع رؤساى قبائل ، از توانايى آنان بر ضدّ امامان عليهم السلام شيعه ، استفاده مى كردند .