۴

جامعه شناسى كوفه

در ارزيابى سفر امام حسين عليه السلام به كوفه و نهضت كوفيان ، افزون بر آنچه گذشت ، جامعه شناسى كوفه را نيز بايد بررسى كرد . كوفه آن روزگار، از زواياى گوناگون ، قابل ارزيابى است؛ چرا كه شهرى متنوّع و چند گونه بوده است :

۱ . جامعه كوفه از نظر نژادى ^۱

جامعه كوفه را از نظر نژادى ، مى توان به دو بخش عرب و غيرعرب، تقسيم كرد . بيشتر مردم عربِ ساكن كوفه ، قبايلى بودند كه با آغاز فتوحات اسلامى در ايران ، از شبه جزيره عربستان، به قصد شركت در جنگ ، به سمت عراق، كوچ كردند و سرانجام، پس از پايان فتوحات ، در كوفه و بصره، مسكن گزيدند .
بخش ديگرى از عرب هاى ساكن كوفه را قبايلى مانند بنى تَغلِب تشكيل مى دادند كه پيش از اسلام ، در عراق، سكونت گزيده بودند و پيوسته با ايرانيان در جنگ بودند . اينان، با آغاز فتوحات اسلامى ، به مسلمانان پيوستند و آنها را در فتوحات ، يارى دادند . سپس بخشى از آنها در شهرهاى تازه تأسيس اسلامى ، سُكنا يافتند .
مردمان غير عرب كوفه ـ كه اندكى از جمعيّت آن را تشكيل مى دادند ـ ، شامل گروه هايى همچون مَوالى ، ^۲ سُريانى ها ^۳ و نَبْطى ها ^۴ بودند .

ديگرى داشت كه يك روز، فضاى عمومى آن در جهت خواستِ امام حسين عليه السلام بود و روز ديگر، در جهت خواست يزيد؟ و آيا اين رويكردِ مردم كوفه را مى توان به حساب شيعيان گذاشت؟
براى پاسخ دادن به اين پرسش ها ، جامعه شناسى و روان شناسى مردم كوفه و شناخت نظام ادارى و اقتصادى حاكم بر اين شهر ، ضرورى است . در بخش هاى آينده ، به تبيين اين مسائل خواهيم پرداخت و پس از آن ، مهم ترين عوامل شكست نهضت كوفه را بررسى خواهيم كرد .