استاد علامه شهيد مرتضى مطهّرى ۱ اشاره نمود .
گفتنى است بسيارى از تحليل هاى نويسنده كتاب ، براى قابل پذيرش كردن گزارش هايى است كه به سادگى قابل قبول نيستند . ۲
۷ . ناسخ التواريخ
ميرزا محمّدتقى سپهر (م ۱۲۹۷ ق) مشهور به لسان المُلك ، از مورّخان ، شاعران و مُنشيان دربار قاجار است . او در كنار كار ديوانى ، مأمور شد تا كتابى در باره تاريخ جهان از آدم عليه السلام تا آن زمان ، بنگارد ؛ ۳ كتابى كه همه آنچه را كه گفته اند و امكان وقوع دارد و محال نيست ، در خود جاى دهد ، هر چند دور از ذهن باشد .
او اين تفصيل را در بخش مربوط به امام حسين عليه السلام حفظ كرده و از اين رو ، «هر قصّه را كه در كتب معارف مورّخان و محدّثان ديده» ۴ آورده است . او هر چند، گاه به گاه به نقد پاره اى منقولات دست مى يازد ، امّا خود نيز اشتباهات تاريخى دارد و مطالب ضعيف به كتابش راه يافته است . از اين رو، با وجود استفاده اهل منبر و مرثيه از آن ، متفرّدات آن را نمى توان معتبر دانست .
شهيد قاضى طباطبايى ، اشتباهات ناسخ التواريخ را فراوان دانسته و محتويات بدون مدرك آن را قابل اعتماد ندانسته است . ۵ شهيد مطهّرى نيز ، هر چند مؤلّف را
1.در شصت هفتاد سال پيش ، مرحوم ملّاآقاى دربندى پيدا شد . تمام حرف هاى روضة الشهدا را به اضافه چيزهاى ديگرى پيدا كرد و همه را يك جا جمع كرد و كتابى نوشت به نام أسرار الشهادة. واقعا مطالب اين كتاب ، انسان را وادار مى كند كه به اسلام بگريد» (حماسه حسينى: ج ۱ ص ۵۵ و ص ۱۰۶) .
2.گزارش هاى غير قابل باور ، مانند : كشته شدن بيست و پنج هزار نفر به دست عبّاس و ۳۳۰ هزار نفر به دست امام حسين عليه السلام (چاپ قديم : ص ۳۴۵) و يا قصّه پردازى در باره چگونگى بيرون آمدن امام حسين عليه السلام از مدينه كه به زىّ پادشاهان شبيه كرده است (ج ۳ ص ۵۰۹ )و يا ارائه رقم ۰۰۰/۶۰۰/۱ نفرى براى سپاه عمر سعد (حماسه حسينى: ج ۳ ص ۳۹) .
3.لغت نامه دهخدا : ج ۸ ص ۱۱۸۴۸ (مَدخل «سپهر كاشان») .
4.ناسخ التواريخ : ج ۱ ص ۳۷۸ .
5.تحقيق در باره اوّل اربعين حضرت سيّد الشهدا عليه السلام : ص ۵۴ و ص ۱۷۷ ـ ۱۷۸ (پانوشت) .
