۶

روان شناسى كوفيان

به طور كلّى ، ويژگى هاى روانى بيشتر جامعه آن روزگارِ كوفه را كه در شكست ظاهرى نهضت امام حسين عليه السلام دخيل بوده اند ، مى توان چنين برشمرد :

يك . نظام ناپذيرى

هسته اوّليه شهر كوفه را قبايل بَدَوى (صحرانشين) تشكيل مى دادند كه بنا به علل مختلف ، در فتوحات اسلامى شركت جستند و سپس از صحرانشينى و كوچرَوى ، به شهرنشينى روى آوردند ؛ امّا با اين حال ، خُلق و خوى صحرانشينى خود را از دست نداده بودند .
يكى از ويژگى هاى صحرانشينان ، داشتن آزادى بى حدّ و حصر در صحراها و بيابان هاست . از اين رو ، آنان از همان ابتدا به درگيرى با اميران خود پرداختند ، به گونه اى كه خليفه دوم را به ستوه آوردند ، تا جايى كه از دست آنان ، اين چنين شِكوه نمود :
چه مصيبتى بالاتر از اين كه با صد هزار جمعيّت ، رو به رو باشى كه نه آنها از اميرى خشنودند ، و نه اميرى از آنان رضايت دارد ؟! ^۱
مى توان گفت كه چنين جامعه اى ، امير عادل و آزادانديش را بر نمى تابد . در اين جامعه ، مردم از اين گونه اميران ، سوء استفاده مى كنند ، در مقابل آنها به معارضه بر مى خيزند و از فرمان آنان ، اطاعت نمى نمايند . نمونه همه اين نشانه ها را در رفتار كوفيان با امام على عليه السلام مشاهده مى كنيم . امير مناسب اين جامعه ، اميرى مانند «زياد بن ابيه» است كه با خشونت و ستمگرى ، آنان را وادار به اطاعت در برابر حكومت نمايد .

دو . دنياطلبى

گرچه بسيارى از مسلمانان صدر اسلام ، با نيّتى خالص و به جهت رضاى حق و

دسته دوم ، كسانى كه اهل بيت عليهم السلام را به راستى دوست داشتند ؛ ولى جرئت دفاع از آرمان هاى آنان را نداشتند . تعداد اينان ، بيش از دسته اوّل و كمتر از دسته سوم بود . ^۱
دسته سوم ، كسانى كه براى رسيدن به منافع سياسى يا اجتماعى و يا اقتصادى ، به اهل بيت عليهم السلام اظهار ارادت مى كردند ، ولى شمشيرهايشان در خدمت دشمنان آنها بود . بيشتر شيعيان كوفه ، از اين دسته بودند ؛ ولى اينان ، شيعه واقعى نبودند و مى توان آنان را شيعيان سياسى و اقتصادى ناميد . چنين كسانى ، در واقع ، پيرو كسى هستند كه بتواند منافع آنها را تأمين كند . از اين رو ، در فضايى كه مردم احساس مى كردند كه امام حسين عليه السلام پيروز خواهد شد ، اين دسته نيز با مسلم بيعت كردند ؛ ولى در فضايى كه ديدند همراهى با امام عليه السلام براى آنها خطرناك است ، در صف پيروان بنى اميّه قرار گرفتند .
بنا بر اين ، گناه حمايت نكردن از نهضت امام حسين عليه السلام ، به دوش شيعيان سياسى ، اجتماعى و اقتصادى و نيز كسانى است كه از نام شيعه ، سوء استفاده مى كردند ، نه شيعيان اعتقادى و واقعى .