ظاهر و باطن از اهل بيتْ عليهم السلام دفاع مى كردند ، و نه همانند دسته دوم ، علاقه اى ظاهرى داشتند . اين دسته ، اهل بيت عليهم السلام را در قلب خود ، دوست داشتند ؛ ولى جرئت اظهار ارادت نسبت به آنان را نداشتند . اينان ، به تعبير امام صادق عليه السلام ، علاقه مندان تَرازِ وسط اند . متن سخن امام عليه السلام ، اين است :
وَ الطَّبَقَةُ الثالِثَةُ : النَّمَطُ الأَوسَطُ ، أحَبّونا فِى السِّرِّ وَ لَم يُحِبّونا فِى العَلانِيَةِ . ^۱ گروه سوم ، در رتبه وسط اند . ما را در نهان ، دوست دارند ؛ امّا آشكارا با ما دوستى نمى كنند .
سپس در تبيين ويژگى هاى دسته سوم ، مى فرمايد :
وَلَعَمرى لَئِن كانوا أحَبّونا فِى السرِّ دُونَ العَلانِيَةِ فَهُمُ الصَّوامونَ بِالنَّهارِ القَوّامونَ بِاللَّيلِ ، تَرى أثَرَ الرَّهبانِيَةَ فى وُجوهِهِم ، أهلُ سِلمٍ وَ انقِيادٍ . به جان خودم ، اگر آنان ما را در باطن دوست مى داشتند و نه به ظاهر ، روزه دارانِ روز و عابدانِ شب مى بودند و اثر عبادت را در چهره شان مى ديدى ، و تسليم و فرمان بردار مى بودند .
در يك تقسيم بندى ديگر براى شيعيان، از امام باقر عليه السلام چنين روايت شده كه فرمود:
الشيعَةُ ثَلاثَةُ أصنافٍ : صِنفٌ يَتَزيَّنونَ بِنا ، وَ صِنفٌ يَستَأكِلونَ بِنا ، وَ صِنفٌ مِنّا وَ إلَينا . ^۲شيعيان ، سه دسته اند : دسته اى با ما ، خود را مى آرايند . دسته اى با ما ، منافع مالى خود را به چنگ مى آوردند ، و دسته اى ، از مايند و رو به كوى ما دارند .
با توجّه به اين روايات ، مدّعيان تشيّع در كوفه را مى توان به سه دسته تقسيم كرد :
دسته اوّل ، كسانى كه دل آنها با اهل بيت عليهم السلام بود و در عمل نيز از آرمان هاى اين خاندان ، دفاع مى كردند . تعداد اين دسته ، بسيار اندك بود .

شما بد آتش افروزانى براى جنگ هستيد .
و مى فرمود :
هَيهاتَ أن أطلُعَ بِكُم أسرارَ العَدلِ . ^۱ هيهات كه خواسته باشم به يارى شما ، عدالت پنهان را آشكار كنم !
نيز بر پايه برخى از گزارش ها ، امام حسن عليه السلام در توضيح علّت صلح خود با معاويه ، اين دسته از ياوران خود را اين گونه توصيف فرمود :
يَقولونَ لَنا إنَّ قُلُوبَهُم مَعَنا وَ إِنَّ سُيوفَهُم لَمَشهورَةٌ عَلَينا ! ^۲ به ما مى گويند كه دل هايشان با ماست ؛ ولى شمشيرهايشان بر ضدّ ماست .
همچنين ، فَرَزدَق در ديدار با امام حسين عليه السلام ، در وصف اين دسته از علاقه مندان اهل بيت عليهم السلام ، مى گويد :
القُلوبُ مَعَكَ ، وَ السُّيوفُ مَع بَنى اُمَيَّةَ . ^۳ دل ها با توست و شمشيرها با بنى اميّه .
نكته شايان توجّه ، اين كه در وصف دسته دوم ، گفته شده كه «زبان هاشان ، با اهل بيت عليهم السلام و شمشيرهاشان ، بر ضدّ آنان است» ؛ امّا در كلام فرزدق و ديگران ، آمده است كه «دل هاشان با اهل بيت عليهم السلام است و شمشيرهاشان ، بر ضدّ آنها» .
حقيقت ، اين است كه اگر به راستى ، دل آنها با اهل بيت عليهم السلام بود ، شمشير آنها نمى توانست بر ضدّ اهل بيت عليهم السلام باشد . ضدّيت عملى اين دسته با خاندان رسالت ، نشان مى دهد كه ارادت آنان به اين خاندان ، از مرز زبان تجاوز نمى كرده است .

۳ . شيعيان طبقه سوم

دسته سوم : از علاقه مندان اهل بيت عليهم السلام ، كسانى بودند كه نه همانند دسته اوّل ، در