شمار كاتبان
پيامبر صلى اللَّه عليه وآله براى اجراىِ امور ديوانى ، ادارى و كتابت وحى ، كاتبان و منشيانى داشت كه منابع مختلف ، در گزارش عده آنان همخوانى ندارند . يعقوبى (بدون تفكيك ميان كاتبان وحى و غير وحى) ، آنان را سيزده نفر ۱ دانسته و برخى ديگر چهارده ، ۲ ابن عساكر ۲۴ ، ۳ حلبى ۲۶ ، ۴ و برخى ۴۰ ، ۵ ۴۲ ۶ ، ۴۳ ۷ و بعضى ۴۵ نفر ۸ ثبت كردهاند . ۹ قرائنى در دست است كه همه اين كسان را نمىتوان كاتب وحى قلمداد كرد و حتى برخى محققان ، كاتبان وحى را تنها شش نفر دانسته است . ۱۰
گويا اختلاف ياد شده ، ناشى از خلط ميان كاتبان وحى با ديگر كاتبان پيامبر صلى اللَّه عليه وآله بوده و نويسندگانِ كتابهاى تاريخ قرآن ، نتوانستهاند كاتبان وحى را از ديگر كاتبان بازشناسند . از اينرو ، برخى قرآنپژوهان ، مجموع دبيران پيامبر را ، كه عده ايشان به ۵۱ نفر مىرسيده ، ۱۱ در زمره كاتبان وحى بر شمردهاند . نيز در برخى گزارشها علاوه بر اجمال ، نام تمام باسوادان آن عصر در شهرهاى مكه و مدينه به عنوان كاتب ذكر شده است . مسلم است كه پيامبر نويسندگانى داشته ، اما همه آنها كاتب وحى نبودهاند ؛ بلكه عدهاى كارهاى دبيرى و دفترى را به عهده داشته و هر يك متولى نوشتن گونهاى از نامهها بودهاند . ۱۲
1.تاريخ اليعقوبى : ج۲ ص۸۰.
2.منهاج البراعة : ج۱ ص۲۰۷.
3.تاريخ دمشق : ج۴ ص۳۲۳ - ۳۴۹.
4.السيرة الحلبية : ج۳ ص۴۲۲.
5.در آستانه قرآن : ص۲۷.
6.تاريخ قرآن ، زنجانى : ص۵۱، پژوهشى در تاريخ قرآن : ص۲۰۲.
7.در آستانه قرآن : ص۲۷؛ أضواء البيان : ج۹ ص۲۰.
8.پژوهشى در تاريخ قرآن : ص۲۰۲؛ تاريخ قرآن، محمود راميار : ص۲۶۳ - ۲۶۴ .
9.بحوث فى تاريخ القرآن و علومه : ص۱۳۱.
10.سيماى كارگزاران على بن ابى طالب : ج۳ ص۴۷.
11.العقد الفريد : ج۴ ص۱۵۲ - ۱۵۳؛ تاريخ اليعقوبى : ج۲ ص۸۰.