فصل سوم : تفسير شدن قرآن با قرآن
۳ / ۱
آيات قرآن، تأييدكننده يكديگرند
۴۴۷.پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله: قرآن نازل نشده تا بخشى از آن ، بخش ديگر را دروغ بپندارد ؛ بلكه بخشى از آن ، بخش ديگر را تأييد مىكند . ۱
۴۴۸.امام على عليه السلام: خداوند سبحان مىفرمايد : (ما در اين كتاب، از ذكر چيزى فرو گذار نكرديم)۲ و در آن ، بيان همه چيز هست . نيز يادآورى كرده كه بخشى از اين كتاب ، بخش ديگر را تأييد مىكند و در آن ، اختلافى نيست . خداوند سبحان فرموده است : (اگر [قرآن] از سوى غير خداوند بود، در آن اختلاف بسيارى مىيافتند)۳ . ۴
۳ / ۲
آيات قرآن، يكديگر را تكذيب نمىكنند
۴۴۹.الاحتجاج - به نقل از اصبغ بن نباته - : امير مؤمنان عليه السلام بر بالاى منبر كوفه ، براى ما سخنرانى كرد و حمد خدا گفت و او را ستود و آن گاه فرمود : «از من بپرسيد . درون من ، آكنده از علم است» .
ابن كوّاء برخاست و گفت : اى امير مؤمنان (والذَّ رِيَتِ ذَرْوًا) چه معنايى دارد؟
فرمود : «ذاريات ، بادها هستند» .
پرسيد : (فَالْحَمِلَتِ وِقْرًا) ، يعنى چه؟
فرمود : «منظور ، ابرهايند» .
پرسيد : (فَالْجَرِيَتِ يُسْرًا ) چه؟
فرمود : «كشتىهايند» .
پرسيد : (فَالْمُقَسِّمَتِ أَمْرًا ) چه؟
فرمود : «فرشتگان اند» .
گفت : اى امير مؤمنان! در كتاب خدا ، چيزهايى پيدا كردم كه همديگر را نقض مىكنند .
فرمود : «مادرت به عزايت بنشيند ، اى ابن كوّا! كتاب خدا ، بخشىهايى از آن ، بخشهاى ديگر را تأييد مىكنند ، و همديگر را نقض نمىكنند . هر چه مىخواهى ، بپرس» .
گفت : اى امير مؤمنان! شنيدهام كه قرآن مىگويد : (سوگند به پروردگار مشرقها و مغربها)۵ و در آيه ديگرى مىگويد : (پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب)۶ و در آيه ديگر گفته است : (پروردگار مشرق و مغرب)۷ .
فرمود : «مادرت به عزايت بنشيند ، اى ابن كوّا! اين ، مشرق و اين ، مغرب است . امّا اين سخن خداوند : (پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب) چون مشرق زمستان ، جدا و مشرق تابستان ، جداست . آيا اين را از دور و نزديك شدن خورشيد نمىفهمى؟ امّا اين سخن خداوند : (پروردگار مشرقها و مغربها) ، چون خورشيد ، سيصد و شصت برج دارد كه خورشيد هر روز ، از يك برج طلوع مىكند و در برج ديگرى غروب مىكند ، و ديگر به آن بر نمىگردد ، مگر در آينده در همان روز» .
ابن كوّا را در جنگ نهروان ديديم . به او گفتند : مادرت به عزايت بنشيند! ديروز از امير مؤمنان سؤال مىكردى و امروز با او مىجنگى؟ بعد ديديم مردى به او تاخت و ضربهاى بر وى زد و او را كشت . ۸
1.إنَّ القُرآنَ لَم يَنزِل يُكَذِّبُ بَعضُهُ بَعضاً ، بَل يُصَدِّقُ بَعضُهُ بَعضاً (مسند ابن حنبل : ج ۲ ص ۶۰۲ ح ۶۷۱۴ ، سير اعلام النبلاء : ج ۱۶ ص ۲۴۱ ش ۱۶۹) .
2.انعام : آيه ۳۸ .
3.نساء : آيه ۸۲ .
4.وَاللَّهُ سُبحانَهُ يَقولُ : (مَّا فَرَّطْنَا فِى الْكِتَبِ مِن شَىْءٍ) ، وفيهِ تِبيانٌ لِكُلِّ شَيءٍ ، وذَكَرَ أنَّ الكِتابَ يُصَدِّقُ بَعضُهُ بَعضاً ، وأنَّهُ لَا اختِلافَ فيهِ ، فَقالَ سُبحانَهُ : (وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلَفًا كَثِيرًا)(نهج البلاغة : خطبه ۱۸ ، الاحتجاج : ج ۱ ص ۶۲۰ ح ۱۴۲) .
5.معارج : آيه ۴۰ .
6.الرحمن : آيه ۱۷ .
7.مزمّل : آيه ۹ .
8.خَطَبَنا أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام عَلى مِنبَرِ الكوفَةِ ، فَحَمِدَ اللَّهَ وأثنى عَلَيهِ ، ثُمَّ قالَ : أيُّهَا النّاسُ! سَلوني فَإِنَّ بَينَ جَوانحي عِلماً جَمّاً .
فَقامَ إلَيهِ ابنُ الكَوّاءِ ، فَقالَ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، مَا (وَ الذَّ رِيَتِ ذَرْوًا) ؟ قالَ : الرِّياحُ . قالَ : فَمَا (فَالْحَمِلَتِ وِقْرًا) ؟ قالَ : السَّحابُ . قالَ : فَمَا (فَالْجَرِيَتِ يُسْرًا) ؟ قالَ : السُّفُنُ . قالَ : فَمَا (فَالْمُقَسِّمَتِ أَمْرًا) ؟ قالَ : المَلائِكَةُ .
قالَ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، وَجَدتُ كِتابَ اللَّهِ يَنقُضُ بَعضُهُ بَعضاً !
قالَ : ثَكِلَتكَ اُمُّكَ يَابنَ الكَوّاءِ ، كِتابُ اللَّهِ يُصَدِّقُ بَعضُهُ بَعضاً ، ولا يَنقُضُ بَعضُهُ بَعضاً ، فَسَل عَمّا بَدا لَكَ .
قالَ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، سَمِعتُهُ يَقولُ : (بِرَبِّ الْمَشَرِقِ وَ الْمَغَرِبِ) ، وقالَ في آيَةٍ اُخرى : (رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ) ، وقالَ في آيَةٍ اُخرى : (رَّبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ) .
قالَ : ثَكِلَتكَ اُمُّكَ يَابنَ الكَوّاءِ ، هذَا المَشرِقُ وهذَا المَغرِبُ ، وأمّا قَولُهُ : (رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ)فَإِنَّ مَشرِقَ الشِّتاءِ عَلى حِدَةٍ ، ومَشرِقَ الصَّيفِ عَلى حِدَةٍ ، أما تَعرِفُ ذلِكَ مِن قُربِ الشَّمسِ وبُعدِها . وأمّا قَولُهُ : (رَبِّ الْمَشَرِقِ وَ الْمَغَرِبِ) فَإِنَّ لَها ثَلاثَمِئَةٍ وسِتّينَ بُرجاً ، تَطلُعُ كُلُّ يَومٍ مِن بُرجٍ وتَغيبُ في آخَرَ ، ولا تَعودُ إلَيهِ إلّا مِن قابِلٍ في ذلِكَ اليَومِ ... .
قالَ : فَرَأَينا ابنَ الكَوّاءِ يَومَ النَّهروانِ ، فَقيلَ لَهُ : ثَكِلَتكَ اُمُّكُ ، بِالأَمسِ كُنتَ تَسأَلُ أميرَ المُؤمِنينَ عليه السلام عَمّا سَأَلتَهُ ، وأنتَ اليَومَ تُقاتِلُهُ! فَرَأَينا رَجُلاً حَمَلَ عَلَيهِ فَطَعَنَهُ فَقَتَلَهُ (الاحتجاج : ج ۱ ص ۶۱۲ ح ۱۳۹ ، بحار الأنوار : ج ۱۰ ص ۱۲۱ ح ۲) .