۱ / ۵
معناى ظاهر و باطن قرآن
۴۲۹.بصائر الدرجات - به نقل از فضيل بن يسار - : از امام باقر عليه السلام در باره اين روايت كه : «هيچ آيهاى از قرآن نيست ، مگر آن كه ظاهرى دارد و باطنى» پرسيدم .
فرمود : «ظاهرش همان تنزيل آن است ، و باطنش ، تأويل آن ، كه چيزهايى از آن قبلاً تحقّق يافته است و چيزهايى از آن ، هنوز تحقّق نيافته است ، [هميشه ]جارى است همان گونه كه خورشيد و ماه جريان دارند . هر گاه تأويل چيزى از آن فرا رسد ، براى مردگان ، چنان خواهد بود كه براى زندگان است . خداوند فرموده است : (و تأويلش را جز خدا و ريشهداران در دانش ، كسى نمىداند)۱ . ما آن را مىدانيم» . ۲
۴۳۰.معانى الأخبار - به نقل از حمران بن اَعيَن - : از امام باقر عليه السلام در باره ظاهر و باطن قرآن پرسيدم . فرمود : «ظاهرِ آن ، كسانى هستند كه [آيات] قرآن در باره آنها نازل شده است و باطنِ آن ، كسانى هستند كه مانند آنها عمل كردهاند ، و آنچه در باره آن كسان نازل شده ، در باره اينان نيز جارى است» . ۳
۱ / ۶
نمونههايى از تفسير باطنى
۴۳۱.مجمع البيان - به نقل از عبد اللَّه بن عمر - : پيامبر صلى اللَّه عليه وآله اين سخن خدا : (بزرگوار است آن كه به دست اوست فرمانروايى) تا ([بيازمايد ]كه كدامتان نيكوكارتريد)۴ را تلاوت نمود و سپس فرمود : «[تا بيازمايد كه ]كدامتان بهترين عقل را داريد و از حرامهاى خدا بيشتر پروا مىكنيد و در طاعت خدا شتابانتريد» . ۵
1.آل عمران: آيه ۷ .
2.سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ عليه السلام عَن هذِهِ الرِّوايَةِ: «ما مِنَ القُرآنِ آيَةٌ إلّا ولَها ظَهرٌ وبَطنٌ».
فَقالَ: ظَهرُهُ تَنزيلُهُ ، وبَطنُهُ تَأويلُهُ ، مِنهُ ما قَد مَضى ، ومِنهُ ما لَم يَكُن ، يَجري كَما يَجرِي الشَّمسُ وَالقَمَرُ ، كُلَّما جاءَ تَأويلُ شَيءٍ مِنهُ يَكونُ عَلَى الأَمواتِ كَما يَكونُ عَلَى الأَحياءِ ، قالَ اللَّهُ: (وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّ سِخُونَ فِى الْعِلْمِ) نَحنُ نَعلَمُهُ (بصائر الدرجات: ص ۱۹۶ ح ۷ وص ۲۰۳ ح ۲ ، تفسير العيّاشى : ج ۱ ص ۱۱ ح ۵) .
3.سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ عليه السلام : عَن ظَهرِ القُرآنِ وبَطنِهِ فَقالَ: ظَهرُهُ الَّذينَ نَزَلَ فيهِمُ القُرآنُ ، وبَطنُهُ الَّذينَ عَمِلوا بِمِثلِ أعمالِهِم ، يَجري فيهِم ما نَزَلَ في اُولئِكَ (معانى الأخبار: ص ۲۵۹ ح ۱ ، تفسير العيّاشى: ج ۱ ص ۱۱ ح ۴) .
4.ملك : آيه ۱ و ۲ .
5.أنَّهُ تَلا قَولَهُ تَعالى : (تَبَرَكَ الَّذِى بِيَدِهِ الْمُلْكُ) إلى قَولِهِ : (أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً) ثُمَّ قالَ : أيُّكُم أحسَنُ عَقلاً ، وأورَعُ عَن مَحارِمِ اللَّهِ ، وأسرَعُ في طاعَةِ اللَّهِ (مجمع البيان : ج ۱۰ ص ۴۸۴ ، بحار الأنوار : ج ۷۰ ص ۲۳۳) .