۲ / ۴
نزول نخستين وحى قرآنى
الف - سوره علق
۲۷.امام صادق عليه السلام : نخستين سورهاى كه بر پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله نازل شد ، (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ . اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ)۱ بود و آخرين سوره (إِذَا جَآءَ نَصْرُ اللَّهِ)۲۳ . ۴
۲۸.تفسير الطبرى - به نقل از ضحّاك ، از ابن عبّاس - : نخستين بار كه جبرئيل عليه السلام بر محمّد صلى اللَّه عليه وآله فرود آمد ، گفت : اى محمّد ! بگو : پناه مىبرم به [خداى] شنواى دانا ، از شيطان رانده شده . سپس گفت : بگو : (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ) و سپس گفت : (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِى خَلَقَ) .
عبد اللَّه [بن عبّاس] گفت : اين ، نخستين سورهاى بود كه خدا با زبان جبرئيل عليه السلام بر محمّد صلى اللَّه عليه وآله فرو فرستاد و به او دستور داد كه فقط به خدا پناه ببرد ، نه آفريدههاى او . ۵
ب - سوره فاتحة الكتاب
۲۹.امام على عليه السلام : از پيامبر صلى اللَّه عليه وآله در باره ثواب [قرائت] قرآن پرسيدم . ايشان ، مرا از ثواب يكايك سوره‌ها ، به ترتيبى كه از آسمان نازل شده بودند ، آگاه ساخت . بنا بر اين ، نخستين چيزى كه در مكّه بر ايشان نازل شد ، فاتحة الكتاب بود و سپس (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ) . ۶
1.علق : آيه ۱.
2.نصر : آيه ۱ .
3.علّامه مجلسى مىگويد : شايد مقصود ، اين باشد كه پس از سوره «نصر» ، سوره كاملى نازل نشد و اين با نزول برخى آيات پس از آن - آن گونه كه مشهور است - ، منافات ندارد (مرآة العقول : ج ۱۲ ص ۵۱۸) .
4.أوَّلُ ما نَزَلَ عَلى رَسولِ اللَّهِ صلى اللَّه عليه وآله : (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ اقرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ) ، وآخِرُهُ : (إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ )(الكافى : ج ۲ ص ۶۲۸ ح ۵ ، عدّة الداعى : ص ۲۷۹) .
5.أوّلُ ما نَزَلَ جِبريلُ عليه السلام عَلى مُحَمَّدٍ صلى اللَّه عليه وآله ، قالَ : يا مُحَمَّدُ ! قُل : أستَعيذُ بِالسَّميعِ العَليمِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيمِ . ثُمَّ قالَ : قُل : بِسمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ . ثُمَّ قالَ : (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِى خَلَقَ) .
قالَ عَبدُ اللَّهِ [بنُ عَبّاسٍ] : وهِيَ أوَّلُ سورَةٍ أنزَلَهَا اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ صلى اللَّه عليه وآله بِلِسانِ جِبريلَ عليه السلام . فَأَمَرَهُ أن يَتَعَوَّذَ بِاللَّهِ دونَ خَلقِهِ (تفسير الطبرى : ج۱ جزء ۱ ص ۵۰ ؛ مستدرك الوسائل : ج ۴ ص ۲۶۵ ح ۴۶۵۷) .
6.سَأَلتُ النَّبِيَّ عَن ثَوابِ القُرآنِ، فَأَخبَرَني بِثَوابِ سورَةٍ سورَةٍ عَلى نَحوِ ما نَزَلَت مِنَ السَّماءِ، فَأَوَّلُ ما نَزَلَ عَلَيهِ بِمَكَّةَ فاتِحَةُ الكِتابِ ، ثُمَّ (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ)(مجمع البيان : ج ۱۰ ص ۶۱۳) .
