پژوهشى در باره ختم قرآن و مدّت آن ^۱

واژه «ختم» در لغت ، به معناى رسيدن به پايان هر چيز است . ختم به معناى «مُهر نهادن بر چيزى» و ختام به معناى «مُهر» نيز از همين ريشه است . ^۲ «ختم قرآن» در اصطلاح هماهنگ با مفهوم لغوى آن ، به معناى قرائت قرآن كريم از آغاز تا پايان است . قرآن كريم از ختم سخنى به ميان نياورده ، بلكه همگان را به قرائت به قدر ميسور فراخوانده است :
(فَاقْرَءُواْ مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْءَانِ . ^۳
به هر ميزان كه ممكن است ، از قران بخوانيد).
بر پايه روايتى از امام صادق عليه السلام مراد از (مَا تَيَسَّرَ) مقدار تلاوتى است كه قارى مى‏تواند با خشوع قلب و صفاى باطن بخواند :
ما تَيَّسَرَ لَكُم فيهِ خُشُوعُ القَلبِ وَ صَفاءُ السِّرِّ . ^۴
تا آن جا كه خشوع قلب و صفاى باطن ، همراهيتان مى‏كند .
كه طبعاً چنين قرائتى در حال نشاط روحى و شادابى انجام مى‏گيرد ، نه از روى كسالت ، خستگى و تكلّف .
عنوان «ختم قرآن» از صدر اسلام براى مسلمانان آشنا بوده است و پيامبر صلى اللَّه عليه وآله ، امامان اهل بيت و صحابه در باره چگونگى ، زمان ، روش و ثواب ختم قرآن كريم سخن گفته‏اند . ^۵ شايد تعبير «مجلس ختم» كه براى درگذشتگان برگزار مى‏شود از همين «ختم قرآن» گرفته شده باشد ؛ زيرا مرسوم است كه در چنين مجلسى يك يا چند بار ، قرآن را ختم مى‏كنند .

۴۰۲.الكافى - به نقل از على بن ابى حمزه - : ابو بصير از امام صادق عليه السلام سؤال كرد و من نيز حاضر بودم . گفت : فدايت شوم! من قرآن را در يك شب بخوانم؟
فرمود : «نه» . گفت : در دو شب؟
فرمود : «نه» ، تا رسيد به شش شب . در اين هنگام ، امام عليه السلام با دستش اشاره كرد و فرمود : «آها» و سپس فرمود : «اى ابو محمّد! پيش از شما ، ياران محمّد صلى اللَّه عليه وآله ، قرآن را در يك ماه و كمتر مى‏خواندند» . ^۱

ب - ختم كردن ، تا جايى كه بلد است

۴۰۳.پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله: ختم قرآن ، تا آن جايى است كه بلد هستى ^۲ . ^۳