نتيجه

بررسى ادلّه و شواهد دو ديدگاه ، حاكى از ترجيح ديدگاه «دفعى و تدريجى» بر «تدريجى» است . ديدگاه نخست ، نزول تدريجى قرآن را رد نمى‏كند ؛ بنا بر اين ، با صراحتِ آياتى كه از نزول تدريجى قرآن خبر مى‏دهند ، ناسازگار نيست . اين آيات تنها وجود نزول تدريجى را ثابت كرده‏اند و به هيچ روى ، بر نفى نزولى ديگر دلالت ندارند . قرآن كريم افزون بر اين ، چنان كه گذشت آياتى دارد كه بر نزول دفعى دلالت دارند و توجيه و تفسير آنها بر وجهى ديگر خلاف ظاهر آنها و نيازمند دليل معتبر است .
نزول قرآن به صورت دفعى الزاماً بدين معنا نيست كه قرآن كريم در قالب الفاظ و كلمات به صورت آيات و سور و به شكل تفصيلى نازل شده است . بنا بر اين ديدگاه ، حقيقت قرآن ، الفاظ ، اجزا ، فصول ، شئون و زمان ندارد . اين حقيقت در نزول دفعى بر پيامبر نازل شده است و در نزول تدريجى ، همان حقيقت به جامه الفاظ و كلمات و زمان و شأن نزول درآمده و به تدريج بر آن حضرت فرود آمده است ؛ از اين رو ، بسيارى از اشكال‏هاى گروه دوم بر اين ديدگاه از قبيل اشكال دوم ، سوم ، هفتم و هشتم وارد نيست .
نزول دفعى و تدريجى قرآن بر قلب پيامبر يا بيت معمور ، مقدمه نزول آن به صورت تدريجى و بهره‏مندى مردم از كلام الهى بوده است و از اين رو حادثه‏اى سترگ و خجسته است و از همين رو ، خداوند از آن به عنوان خصيصه‏اى براى ماه رمضان ياد كرده است . ^۱
ادله ديدگاه دوم ، متعدد و مختلف اند و هم بر نقل قرآن و روايات تكيه دارند و هم بر ادلّه و شواهد عقلى و بدين روى ، واحد بودن برخى اخبار موجب ردّ آن نمى‏شود ؛ افزون بر اين كه گروه دوم نيز در استدلالات روايى خود بر اخبار واحد تكيه كرده‏اند .