پژوهشى در باره خريد و فروش مصحف ^۱

قرآن كريم در فقه اسلامى احكامى ويژه دارد كه از جمله آنها احكام خريد و فروش قرآن است و در آن ، از جواز يا عدم جواز خريد و فروش قرآن بحث مى‏شود . ^۲ برخى نگارندگان كتب علوم قرآنى بر اين باورند كه گردآورى آيات و سوره‏هاى قرآن در «مُصحف» - كه اوراق و صفحات منظم دارد - پس از عصر پيامبر صلى اللَّه عليه وآله روى داده است . ^۳ برخى ديگر گفته‏اند كه قرآن به شكل مصحف كنونى در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه وآله وجود داشته است ؛ زيرا بر پايه مفادّ برخى احاديث ، نسخه‏هايى از قرآن در خانه و مسجد پيامبر صلى اللَّه عليه وآله و نيز نزد برخى صحابه بوده و ياران پيامبر صلى اللَّه عليه وآله قرآن را به شكل فعلى ختم مى‏كرده‏اند . ^۴
بر اساس ديدگاه نخست ، پس از دوران عثمان بود كه مصاحف قرآن به طور گسترده انتشار يافت و كاربرد آن رايج شد . ^۵ بنا بر حديثى منقول از امام صادق عليه السلام ، مصحف‏هاى قرآن در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه وآله در راه باريكى ميان منبر ايشان و ديوار مسجد نصب شده بود و هر كس هر سوره‏اى را كه مى‏خواست ، از روى آنها استنساخ مى‏كرد . در ادامه حديث تصريح شده است كه خريد قرآن پس از عصر پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله رواج يافت . ^۶
در منابع حديثى شيعه و اهل سنّت ، هيچ روايتى از زمان پيامبر صلى اللَّه عليه وآله در اين باره به چشم نمى‏خورد . پس مى‏توان دريافت كه مسئله خريد و فروش مصحف قرآن از زمان صحابه مطرح شده و در باره حكم شرعى آن نيز بحث و گفتگو بوده است . كهن‏ترين گزارش‏ها در اين باره ، مباحثى است كه از صحابه پيامبر صلى اللَّه عليه وآله نقل شده است .

۳ / ۴

آداب خريد و فروش قرآن‏

۲۲۱.الكافى - به نقل از سَماعه - : از امام صادق عليه السلام در باره خريد و فروش قرآن پرسيدم . فرمود : «كتاب خداوند عزّ وجلّ را خريدارى مكن ؛ بلكه آهن و كاغذ و جلد[آن‏] را خريدارى كن و بگو : "اينها را به فلان و بهمان مبلغ ، از تو مى‏خرم"» . ^۱

۲۲۲.امام صادق عليه السلام : قرآن‏ها هرگز خريدارى نمى‏شوند . بنا بر اين ، هر گاه خريدى ، بگو : «من اين كاغذها و چرم و زيورهاى آن و كارى را كه براى تهيّه آن انجام داده‏اى ، به فلان و بهمان مبلغ ، از تو مى‏خرم» . ^۲