تأملى در احاديث قرآن‏درمانى

در مواجهه با روايات پيش‏گفته ، نكاتى در خور ياد است :
۱ . برخى ، خواصّ درمانى سوره‏ها و آيات را از باب عليّت تامه نمى‏دانند ، بلكه تأثير قرائت را در درمان در صورتى مى‏دانند كه همراه فهم ، انديشه ، عمل و اخلاص باشد . ^۱۲ . بعضى از دانشوران نقش قرآن را همانند دارو مى‏دانند كه طبعاً بدون ايمان و اخلاص هم اثرگذار است ؛ براى مثال ، عبد الدائم الكحيل ، با تحقيق و آزمايش به اين نتيجه رسيده كه صوت و آيات قرآن تأثير مستقيم در فيزيولوژى بدن و اعصاب دارد كه به بهبود و شفاى بيماران مى‏انجامد و گوش كه مركز تنظيم كلّ بدن است ، در شنيدن آيات و ارسال آن به سراسر بدن نقشى كليدى دارد .^۲
۳ . شمارى از مفسّران و محدّثان ، به اصل صدور دسته‏اى از اين احاديث خدشه وارد كرده‏اند . آية اللَّه خويى برخى از اين احاديث را دسيسه راويان كذّاب مى‏داند . ^۳
برخى مفسّران و محدّثانِ اهل سنّت ، از جمله قُرطُبى ، ^۴ ابن جوزى ^۵ و سيوطى ^۶ نيز نسبت به صدور اين روايات ترديد كرده‏اند . از سويى ديگر ، برخى جاعلان حديث ، مانند : ابو عصمت فرج بن ابى مريم مَروْزى ^۷ و احمد بن عبد اللَّه جويبارى ، ^۸ خود به جعل دسته‏اى از روايات خواصّ سور و آيات اعتراف كرده‏اند . با وجود اين ، برخى ديگر از احاديث ، از حيث سند ، داراى طرق متعدد و اعتبارند و مفسّرانى مانند زمخشرى ، طبرسى و بحرانى ، آنها را پذيرفته و نقل كرده‏اند ^۹ . ^۱۰
۴ . بسيارى از اين روايات ، از جهت محتوا قابل خدشه‏اند . به گفته علامه مجلسى ، برخى ^۱۱ از خواصّ مذكور در روايات ، شأن و منزلت قرآن را - كه با هدف هدايت و تربيت انسان‏ها نازل شده - تنزّل مى‏دهند .
۵ . از احاديث و سيره پيامبر صلى اللَّه عليه وآله و اهل بيت عليهم السلام استفاده مى‏شود كه جواز درمان دردهاى جسمانى با قرآن ، به مفهوم نفى علل و اسباب مادّى و عدم استفاده از طبيب و دارو نيست . پيامبر صلى اللَّه عليه وآله براى درمان خود ، از طبابت حارث بن كلده ^۱۲ بهره مى‏برد . بر پايه حديثى ، خداوند به يكى از پيامبران - كه بدون استفاده از طبيب و دارو براى بيمارى خود شفا مى‏خواست - وحى كرد كه شفايت نمى‏دهم مگر آن كه خود را با دارو درمان كنى . ^۱۳ افزون بر اين ، اسلام به دانش پزشكى و فراگيرى آن ، اهميّت داده ^۱۴ و پيامبر خدا و ائمه عليهم السلام در مداواى برخى بيماران ، از داروهاى طبيعى استفاده مى‏كردند . ^۱۵