پژوهشى در باره قرآنْ‏درمانى ^۱

قرآنْ‏درمانى ، به معناى بهره‏گيرى از قرآن در درمان بيمارى‏ها و آسيب‏هاى جسمى و روحى (قلبى) است . نقش و تأثير قرآن در درمان دردهاى درونى و بيمارى‏هاى قلبى (از قبيل : جهل و رذايل اخلاقى) ، ترديدناپذير است ؛ اما اصطلاح «قرآن‏درمانى» كه امروزه رواج دارد ، به مفهوم استفاده از قرآن در كسب يا حفظ سلامت جسمانى و روانى است . اين اصطلاح گر چه در روايات فراوانى ريشه دارد كه از نقش قرآن در بهبود شمارى از دردها و بيمارى‏ها سخن گفته‏اند ، ولى رخ‏نمايى آن در قالب يك اصطلاح رايج ، در پى تحقيقات علمى گسترده در همين زمينه ، و در دوران معاصر بوده است .
دانشمندان فريقين از قرون اوّليه ، روايات مربوط به درمان دردهاى جسمانى با قرآن را در مجموعه‏هايى مستقل يا باب‏هايى با عناوين «خواص القرآن» ^۲ و «فضائل القرآن» ^۳ جاى داده‏اند . در اين آثار ، ضمن گردآورى رواياتِ خصايص و آثار دنيوى و اخروى قرآن ، احاديث مربوط به خواص درمانىِ آيات و سور نيز گرد آمده‏اند . ^۴
روايات مورد بحث را مى‏توان به چند دسته قسمت كرد :
۱ . برخى از احاديث ، با تعابيرى مانند : «القرآن هو الدواء» ^۵ و «خير الدواء القرآن» ^۶ و «ودواء دائكم» ^۷ . قرآن را به صورت مطلق ، مايه شفاى دردها و بيمارى‏ها معرفى كرده‏اند . اين روايات ، به سبب اطلاق ، درمان روحى و جسمى را در بر مى‏گيرند . و به ليل موافقت با آيات متعددى كه قرآن را شفا و هدايت مى‏دانند ، ^۸ مقبول و معتبرند .
۲ . شمار ديگرى از احاديث ، بدون نام بردن از سور و آياتى خاص ، قرائت قرآن را مايه شفاى برخى دردهاى جسمى‏مى‏دانند ؛ مانند اين كه پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه وآله در پاسخ مردى كه از درد گلو به آن حضرت پناه برد او را به قرائت قرآن فرمان داد : «عليك بقرائة القرآن» ، ^۹ و نيز بر اساس نقلى از آن حضرت ، قرائت قرآن بيمارى بلغم را زايل مى‏كند . ^۱۰
۳ . شمار فراوانى از روايات نيز به صورت خاص و مشخص ، به فضيلت دسته‏اى از سوره‏هاى قرآن مانند «حواميم» و يا «مسبّحات» اشاره كرده ^۱۱ و يا به يك سوره و آيه مشخص پرداخته و در اين قالب ، خواصّ برخى سوره‏ها را بيان كرده‏اند . براى مثال ، در روايتى سوره حمد ، شفاى همه بيمارى‏ها دانسته شده و از همين رو «سوره شفا» نام گرفته است :
فاتِحَةُ الكِتابِ شِفاءٌ مِن كُلِّ داءٍ . ^۱۲
سوره فاتحه ، درمان هر دردى است‏ .
و همين سوره در جاى ديگر درمان سم ، ^۱۳ صرع ^۱۴ و همه بيمارى‏ها جز مرگ ^۱۵ شناسانده شده است .
برخى مفسّران ، شفاى جسمى‏از قرآن و سوره حمد را مجرّب و قطعى دانسته‏اند . ^۱۶
نمونه ديگر ، روايت منقول از پيامبر در باره سوره تكاثر است كه قرائت آن را هنگام خواب ، مايه امان از فتنه قبر دانسته است . ^۱۷ در باره آيه‏ها نيز ، فضيلت آية الكرسى مشهور است و منقول از امام رضا عليه السلام است كه قرائت آن هنگام خواب ، مايه امنيت خاطر از فلج شدن ، و تلاوت پس از نماز واجب ، موجب پيشگيرى از مسموم شدن به وسيله نيش زهرآگين حيوانات موزى است . ^۱۸