301
گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث

پژوهشى در باره نَسخ در قرآن‏

نَسخ ، از مسائل بحث‏انگيز قرآن كريم است و ماهيت ، امكان ، مصاديق و مسائل آن ، مباحث گسترده‏اى را در قرآن‏پژوهى برانگيخته است . محصول اين مباحث ، به گونه مستقيم يا غير مستقيم ، بر علومى همچون تفسير و فقه اثر مى‏گذارد . اهميت دانش ناسخ و منسوخ در پژوهش‏هاى تفسيرى پوشيده نيست . در كوشش‏هاى فقهى نيز نگاه به اين دانش ضرورى است ؛ زيرا فقيه براى استنباط احكام شرعى از قرآن ، بايد آيات منسوخ را بازشناسد تا مبادا آنها را (به فرض وجود) مبناى استنباطهاى فقهى قرار دهد . نسخ همچنين ، در علم كلام و فلسفه دين ، با برخى مسائل مهم همانند بداء ، علم و قدرت خداوند ، قضا و قدر و فلسفه تشريع پيوند دارد .
روايات اهل‏بيت عليهم السلام نيز از اهميت دانش ناسخ و منسوخ در تفسير قرآن و بيان احكام سخن گفته و بازشناختن موارد نسخ و آشنايى با مسائل آن را از دانش‏هاى بنيادى و پيش‏نياز فهم قرآن و اظهار نظر در معارف دينى دانسته‏اند . ۱
پژوهشگران علوم اسلامى آثار پر شمارى در باره نسخ پديد آورده و به تفصيل از آن سخن گفته‏اند ، به گونه‏اى كه بخش چشمگيرى از نگاشته‏هاى علوم قرآنى در باره نسخ ، ناسخ و منسوخ است . افزون بر آثار مستقلى كه به اين موضوع پرداخته‏اند ، بسيارى از آثار ديگر قرآنى و تفسيرى هر يك به مناسبتى بدين موضوع نظر كرده و در باره آن سخن گفته‏اند . ۲

1.ر . ك : ص ۲۹۳ (شناخت ناسخ و منسوخ) .

2.براى تفصيل بيشتر در باره پيشينه و سير نگارش‏هاى ناسخ و منسوخ، ر.ك: الناسخ و المنسوخ، سدوسى: ص ۱۰ - ۱۷ (مقدمه) ؛ درآمدى بر تاريخ علوم قرآنى : ص‏۳۰۷ - ۳۱۸. نويسنده كتاب اخير، ۸۶ اثر را برشمرده است.


گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث
300

نه . آيه ۱۲ از سوره مجادله

۱۲۶.تفسير الطبرى - به نقل از مجاهد - : امام على عليه السلام فرمود : «در كتاب خدا آيه‏اى هست كه هيچ كس [ جز من ]به آن ، عمل نكرد و پس از من هم كسى به آن ، عمل نخواهد كرد [ ، همان آيه نجوا ] : (اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! هر گاه با پيامبر [ خدا] درِ گوشى حرف زديد ، پيش از درِ گوشى حرف زدنتان ، صدقه‏اى بپردازيد)۱ . فرمود : «اين كار ، واجب شد و آن گاه ، نَسخ گرديد» . ۲

1.مجادله : آيه ۱۲ .

2.إنَّ في كِتابِ اللَّهِ عزّ وجلّ لَآيَةً ما عَمِلَ بِها أحَدٌ قَبلي ، ولا يَعمَلُ بِها أحَدٌ بَعدي : (يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا نَجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُواْ بَيْنَ يَدَىْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً) ، قالَ : فُرِضَت ثُمَّ نُسِخَت (تفسير الطبرى : ج ۱۴ جزء ۲۸ ص ۲۰ ، تفسير الثعلبى : ج ۹ ص ۲۶۱) .

  • نام منبع :
    گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 24473
صفحه از 597
پرینت  ارسال به