299
گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث

هشت . آيه ۶۱ از سوره انفال

۱۲۵.امام على عليه السلام - در بيان ناسخ و منسوخ - : روز بدر ، وقتى مشكلات مسلمانان برملا شد ، خداوند بر پيامبرش اين آيه را فرستاد : (اگر به صلح گراييدند، تو [نيز] به آن گراى، و بر خداوند توكّل كن) .
وقتى اسلام قوى شد و جمعيت مسلمانان افزوده شد ، خداوند متعال ، نازل فرمود : (پس سستى نورزيد و [كافران را ]به صلح فرا نخوانيد . شما برتريد و خداوند با شماست و از [ارزش ]اعمالتان هرگز نخواهد كاست)۱ . پس [با ]اين ، آيه‏اى كه در آن تمايل به صلح آمده ، نسخ شده است . سپس خداوند سبحان در پايان سوره نازل فرمود : (مشركان را هر جا يافتيد ، بكشيد و آنان را بگيريد و حبسشان كنيد)۲ تا آخر آيه . ۳

1.محمّد : آيه ۳۵ .

2.توبه : آيه ۵ .

3.لَمّا كانَ يَومُ بَدرٍ وعَرَفَ اللَّهُ تَعالى‏ حَرَجَ المُسلِمينَ ، أنزَلَ عَلى‏ نَبِيِّهِ (وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ) .
فَلَمّا قَوِيَ الإِسلامُ ، وكَثُرَ المُسلِمونَ أنزَلَ اللَّهُ تَعالى‏ : (فَلَا تَهِنُواْ وَ تَدْعُواْ إِلَى السَّلْمِ وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللَّهُ مَعَكُمْ وَ لَن يَتِرَكُمْ أَعْمَلَكُمْ) فَنَسَخَت هذِهِ الآيَةُ [الآيَةَ ]الَّتي اُذِنَ لَهُم فيها أن يَجنَحوا ، ثُمَّ أنزَلَ سُبحانَهُ في آخِرِ السّورَةِ (فَاقْتُلُواْ الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ) إلى‏ آخِرِ الآيَةِ
(بحار الأنوار : ج ۹۳ ص ۷) .


گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث
298

۱۲۳.مسند ابن حنبل - به نقل از عبادة بن صامت - : آيه (زنانى از شما كه زنا مى‏دهند) تا پايان آيه ، بر پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله نازل شد . پيامبر صلى اللَّه عليه وآله هم اين دستور را در باره آنها اجرا كرد . روزى پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله نشسته بود و ما در اطراف ايشان بوديم . وقتى وحى بر ايشان نازل مى‏شد ، از ما كناره مى‏گرفت و ما هم از ايشان كناره مى‏گرفتيم . رنگ چهره‏اش دگرگون و كار بر او دشوار مى‏شد . وقتى وحى به پايان رسيد ، فرمود : از من بگيريد .
گفتيم : چشم ، اى پيامبر خدا!
فرمود : «خداوند براى زنان زناكار راهى قرار داد . [حكم اين است كه‏] مرد و زن بى همسر ، با يكصد تازيانه و يك سال تبعيد ، و زناكار همسردار ، با يكصد تازيانه و سنگسار ، كيفر مى‏شوند» . ۱

هفت . آيه ۷۷ از سوره نساء

۱۲۴.مجمع البيان - در باره آيه (وَقَتِلُواْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُواْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ ؛ ۲ در راه خدا با كسانى كه با شما مى‏جنگند، نبرد كنيد و [از حدود الهى ]تجاوز نكنيد . خداوند ، تجاوزكاران را دوست ندارد) - : در ميان مفسّران ، اختلاف شده كه آيا اين آيه نسخ شده است يا نه ؟ ... از امامان ما روايت شده است كه اين آيه ، آيه (دست [از نبرد ]برداريد و نماز را بر پا داريد)۳ را نسخ كرده است و همچنان اين سخن خدا : (و هر كجا بر آنان دست يافتيد، بكشيدشان)۴ ، آيه: (و كافران و منافقان را فرمان مبر و آزار ايشان را در گذر)۵ را نسخ كرده‏است. ۶

1.نَزَلَ عَلى‏ رَسولِ اللَّهِ صلى اللَّه عليه وآله (وَالَّتِى يَأْتِينَ الْفَحِشَةَ) إلى‏ آخِرِ الآيَةِ ، قالَ : فَفَعَلَ ذلِكَ بِهِنَّ رَسولُ اللَّهِ صلى اللَّه عليه وآله ، فَبَينَما رَسولُ اللَّهِ صلى اللَّه عليه وآله جالِسٌ ونَحنُ حَولَهُ ، وكانَ إذا نَزَلَ عَلَيهِ الوَحيُ أعرَضَ عَنّا وأعرَضنا عَنهُ ، وتَرَبَّدَ وَجهُهُ وكُرِبَ لِذلِكَ ، فَلَمّا رُفِعَ عَنهُ الوَحيُ ، قالَ : خُذوا عنّي ، قُلنا : نَعَم يا رَسولَ اللَّهِ ، قالَ : قَد جَعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبيلاً ، البِكرُ بِالبِكرِ جَلدُ مِئَةٍ ونَفيُ سَنَةٍ ، وَالثَّيِّبُ بِالثَّيِّبِ جَلدُ مِئَةٍ ثُمَّ الرَّجمُ (مسند ابن حنبل : ج ۸ ص ۴۲۰ ح ۲۲۸۴۴ ، السنن الكبرى : ج ۸ ص ۳۶۶ ح ۱۶۹۰۸) .

2.بقره : آيه ۱۹۰ .

3.نساء : آيه ۷۷ .

4.بقره : آيه ۱۹۱ .

5.احزاب : آيه ۴۸ .

6.اُختُلِفَ فِي الآيَةِ هَل هِيَ مَنسوخَةٌ أم لا؟ ... رُوِيَ عَن أئِمَّتِنا عليهم السلام أنَّ هذِهِ الآيَةَ ناسِخَةٌ لِقَولِهِ : (كُفُّواْ أَيْدِيَكُمْ وَأَقِيمُواْ الصَّلَوةَ) ، وكَذلِكَ قَولُهُ : (وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ) ناسِخٌ لِقَولِهِ : (وَ لَا تُطِعِ الْكَفِرِينَ وَ الْمُنَفِقِينَ وَدَعْ أَذَاهُمْ)(مجمع البيان : ج ۲ ص ۵۱۰ ، التبيان فى تفسير القرآن : ج ۲ ص ۱۴۴) .

  • نام منبع :
    گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 24456
صفحه از 597
پرینت  ارسال به