نتيجه
با نگاهى گسترده به مجموع آيات و روايات مىتوان گفت كه جامعيت قرآن ، نسبت به همه معارف مورد نياز براى هدايت بشر (اعم از : احكام ، عقايد ، تاريخ ، و هر آنچه در اين خصوص ، مؤثر باشد) ، پذيرفتنى است ؛ امّا جامعيت مطلق قرآن ، از ظواهر الفاظ قرآن قابل استنباط نيست ؛ زيرا مطالبى مانند : فرمولهاى رياضى ، فيزيك و شيمى ، در مدلول لفظى آيات قرآن نيستند . با اين حال ، با فرض صحّت رواياتى كه قرآن را مشتمل بر علم همه موجودات (عِلمُ ما كانَ و ما يَكُونُ و ما هُوَ كائِنٌ إلى يَومِ القِيامَةِ) دانستهاند ، بايد اذعان كرد كه در اين صورت ، دلالت قرآن بر همه علوم ، از طريق دلالت لفظى نخواهد بود ؛ بلكه با اشاراتى است كه اسرار و زواياى پنهان را كشف مىكند و فهم متعارف مخاطبان ، از آن محروم است . ۱ بنا بر اين ، جامعيت مطلق قرآن ، در خصوص پيامبر صلى اللَّه عليه وآله و اهل بيت عليهم السلام كه به بطون قرآن دسترسى دارند ، پذيرفتنى است .
