خداوند - تبارك و تعالى - ، بيان هر چيزى را در قرآن ، فرو فرستاد، چندان كه - به خدا سوگند - هيچ چيزى را كه بندگان ، بدان نياز دارند ، فروگذار نكرد ، مگر آن كه خداوند ، آن را در قرآن ، نازل كرده است . ^۱
در روايتى ديگر از آن حضرت آمده است :
إنَّ العَزيزَ الجَبّارَ أنزَلَ عَلَيكُم كِتابَهُ وهُوَ الصّادِقُ البارُّ ، فيهِ خَبَرُكُم وخَبَرُ مَن قَبلَكُم وخَبَرُ مَن بَعدَكُم ، وخَبَرُ السَّماءِ وَالأَرضِ ، ولَو أتاكُم مَن يُخبِرُكُم عَن ذلِكَ لَتَعَجَّبتُم‏. ^۲
خداوندِ توانا، كه راستگو و نيكى كننده است، كتابش را بر شما فرو فرستاد، و اخبارِ مربوط به شما و اخبار پيشينيان و اخبار آيندگان پس از شما، و اخبار آسمان و زمين [همه‏] ، در آن‏اند . اگر كسى نزد شما بيايد و از آنها آگاهتان كند ، قطعاً شگفت‏زده خواهيد شد.
نيز از آن حضرت است :
إنَّ اللَّهَ عَزَّ ذِكرُهُ خَتَمَ بِنَبِيِّكُمُ النَّبِيّينَ فَلا نَبِيَّ بَعدَهُ أبَداً ، وخَتَمَ بِكِتابِكُمُ الكُتُبَ فَلا كِتابَ بَعدَهُ أبَداً ، وأنزَلَ فيهِ تِبيانَ كُلِّ شَي‏ءٍ ، وخَلْقَكُم وخَلْقَ السَّماواتِ وَالأَرض ، ونَبَأَ ما قَبلَكُم وفَصْلَ ما بَينَكُم وخَبَرَ ما بَعدَكُم ، وأمْرَ الجَنَّةِ وَالنّارِ وما أنتُم صائِرونَ إلَيهِ . ^۳
خداوند - كه يادش گرامى باد - پيامبر شما را خاتم پيامبران قرار داد . بنا بر اين، پس از او هرگز پيامبرى برانگيخته نمى‏شود و كتاب شما را پايان‏بخش كتاب‏ها[ى آسمانى ]قرار داد . بنا بر اين، پس از آن ، هرگز كتابى نخواهد بود و بيان همه چيز و [چگونگى ]آفرينش شما و آفرينش آسمان‏ها و زمين را و خبر آنچه پيش از شما بوده و [احكام ]داورى ميان شما، و خبر آنچه را كه پس از شما خواهد بود، و موضوع بهشت و آتش و فرجام كار شما را در قرآن ، نازل فرموده است .
با توجه به اين روايات و به ويژه عبارت «خلقكم» ، دانسته مى‏شود كه قرآن افرون بر تشريع ، امور تكوينى ، نظير خلقت آسمان و زمين واخبار گذشته ، حال و آينده را نيز در بردارد . مؤيد اين برداشت ، نقلى از امام صادق عليه السلام است كه احكام و حلال و حرام را تنها بخش كوچكى از قرآن دانسته است . ^۴

پژوهشى در باره جامعيّت قرآن ^۱

از مباحث مهم و بحث برانگيز در باره قرآن ، جامعيت اين كتاب الهى است كه تشريح و بررسى دقيق اين موضوع مى‏تواند نوع نگاه ما را به قرآن و ميزان بهره‏بردارى ما را از آن معين كند .
قرآن‏پژوهان در اين كه مراد از جامعيت ، چيست و قرآن چگونه و كدام نيازمندى‏هاى علمى ومعنوى انسان را بر مى‏آورد ، آراى گوناگونى دارند كه برخى از مهم‏ترين‏هاى آنها بدين قرار اند :

۱. جامعيت مطلق

از نظرگاه برخى قرآن‏پژوهان ، جامعيت قرآن ، مطلق است . بر اساس اين نظر ، قرآن ، هر آنچه را كه بتوان تصور كرد و نام علم و دانش برآن نهاد ، در خود ، جاى داده است ، هر چند ما از شناختن آن قاصريم . برخى از طرفداران اين نظريه ، علومى مانند : طب ، مناظره ، هندسه ، جبر و مقابله ، نجوم وغير اينها را ياد كرده و بر آن رفته‏اند كه همه اين علوم در قرآن ، موجود است . ^۲اين گروه ، با استناد به آياتى كه قرآن را «تبيان» و جامع مطالب و تفصيل‏دهنده هر چيزى معرفى مى‏كند ، در دفاع از نظريه خويش كوشيده‏اند . از اين آيات اند :
(وَ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَبَ تِبْيَنًا لِّكُلِ‏ّ شَىْ‏ءٍ وَ هُدًى وَ رَحْمَةً وَ بُشْرَى‏ لِلْمُسْلِمِينَ. ^۳
و اين كتاب را كه روشنگر هر چيزى است و براى مسلمانان رهنمود و رحمت و بشارتگرى است، بر تو نازل كرديم ) .
(مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى‏ وَلَكِن تَصْدِيقَ الَّذِى بَيْنَ يَدَيْهِ وَ تَفْصِيلَ كُلِ‏ّ شَىْ‏ءٍ وَ هُدًى وَ رَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ. ^۴
سخنى نيست كه به دروغ ساخته شده باشد، بلكه تصديق كتاب‏هايى است كه پيش از آن بوده و روشنگر هر چيزى است و براى مردمى كه ايمان مى‏آورند رهنمود و رحمتى است ). ^۵
روايات پرشمارى نيز جامعيت مطلق قرآن را تأييد كرده و دليلى بر اين مدعايند . برخى از اين روايات ، قرآن را «جامع علم اولين و آخرين» معرفى مى‏كند كه بايد با تفكر در معانى اين كتاب آسمانى ، به آن علوم دست يافت :
مَن أرادَ عِلمَ الأَوَّلينَ وَالآخِرينَ فَليُثَوِّرِ القُرآنَ‏ . ^۶
هر كس طالب علم اولين و آخرين است ، در قرآن كندوكاو كند .
بر اساس روايتى ، امام صادق عليه السلام سوگند ياد كرده كه هيچ گاه انسان در حسرت نخواهد ماند كه چرا فلان مطلب در قرآن نيست :
إنَّ اللَّهَ تَبارَكَ وتَعالى‏ أنزَلَ في القُرآنِ تِبيانَ كُلِّ شَي‏ءٍ ، حَتّى‏ وَاللَّهِ ما تَرَكَ اللَّهُ شَيئاً يَحتاجُ إلَيهِ العِبادُ ، حَتّى‏ لايَستَطيعَ عَبدٌ يَقولُ : لَو كانَ هذا اُنزِلَ فِي القُرآنِ، إلّا وقَد أنزَلَهُ اللَّهُ فيهِ‏.