۱. قرآن
قرآن ، مشهورترين نام كتاب آسمانى حضرت محمد صلى اللَّه عليه وآله ، و بلكه نام اصلى آن است . اين كلمه هفتاد بار در قرآن آمده است كه مراد از چهار مورد آن (آيات ۱۷ و ۱۸ قيامت و دو بار در آيه ۷۸ اسرا) قرآن كريم نيست .
درباره ريشه و معناى «قرآن» اختلاف بسيار است ؛ از جمله آن كه آيا مشتق است يا جامد ، مصدر است يا وصف و . . . . ۱ بيشتر دانشمندان فريقين متفقاند كه «قرآن» ، كلمهاى عربى ، مشتق ، مهموز از ريشه «ق ر ء» ، و مصدر با معناى وصف است ۲ كه به گونه «عَلَم منقول» تبديل به نام كتاب آسمانى حضرت محمد صلى اللَّه عليه وآله شده است ؛ اما آنان در معناى «قرآن» با يكديگر اختلاف دارند ؛ برخى قرآن را از «قرء» به معناى خواندن (تلاوت) ۳ و برخى ديگر از همين ريشه به معناى گردآوردن مىدانند(بدين معنا كه در قرآن ، حروف و آيات و سورهها يكجا گرد آمدهاند) . ابن عطيه اندلسى ، ۴ ابوالفتوح رازى ۵ و فخرالدين رازى ۶ دو ديدگاه و نام صاحبان و استدلال آنها را معرفى و گزارش كردهاند .
برخى قرآنپژوهان پس از بررسى ديگر نامها و اوصاف ، تأكيد كردهاند كه جز قرآن نمىتوان نام ديگرى براى كتاب مسلمانان قائل شد ؛ ۷ زيرا ديگر نامها در حقيقت ، وصفهاى قرآن اند . ۸ شواهدى اين قول را تقويت مىكنند ، از جمله آن كه در آيات قرآن كريم ، براى اشاره به وحى ، همين واژه ، بيشترين كاربرد را دارد . در غالب روايات نيز از همين كلمه براى اشاره به قرآن استفاده شده است .
1.براى آگاهى از تفصيل ديدگاهها و ادله آنها، ر.ك: البرهان فى علوم القرآن : ج۱ ص۲۷۷ و ۲۷۸؛ علوم القرآن عند المفسرين : ج۱ ص۴۰ - ۴۱؛ الإتقان فى علوم القرآن : ج۱ ص۱۴۴.
2.براى نمونه ر.ك : تفسير الطبرى : ج۱ ص۶۴؛ «اسامى و عناوين قرآن كريم» ، سيد محمد باقر حجتى ، ميراث جاودان : سال ۴ ، شماره ۱ ، ص۱۹.
3.تفسير الطبرى : ج۱ ص۶۴؛ تفسير الثعالبى : ج۱ ص۱۵۰ - ۱۵۱.
4.المحرر الوجيز : ج۱ ص۵۶.
5.روض الجنان : ج۱ ص۸.
6.تفسير الفخر الرازى : ج۲ ص۲۱۳؛ التبيان فى تفسير القرآن : ج۱ ص۱۷ - ۱۸.
7.ر.ك : «تحليلى در باره اسامى و عناوين قرآن كريم» ، سيد محمد باقر حجتى ، سخنرانىها و مقالات : مجموعه۱ ، ص۱۶۷.
8.التسهيل لعلوم التنزيل : ج۱ ص۵.