(أَنزَلَ مِنَ السَّمَآءِ مَآءً فَسَالَتْ أَوْدِيَةُ بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَدًا رَّابِيًا وَ مِمَّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِى النَّارِ ابْتِغَآءَ حِلْيَةٍ أَوْ مَتَعٍ زَبَدٌ مِّثْلُهُ كَذَ لِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَ الْبَطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَآءً وَأَمَّا مَا يَنفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِى الْأَرْضِ كَذَ لِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ . ^۱
از آسمان آبى فرستاد ، و دره‏ها به ظرفيت خودشان سيل جارى كردند ، و سيل كفى بلند روى خود برداشت و از آنچه براى به دست آوردن زينتى يا متاعى آتشى مى‏گدازند نيز كفى نظير سيل برمى‏آيد . اين چنين خداوند حق و باطل را مثل مى‏زند . اما كف ، بيرون افتاده و از ميان مى‏رود ، ولى آنچه مردم را سود مى‏رساند در زمين ماندگار مى‏شود . خداوند اين چنين مثل‏ها را مى‏زند).
استعاره تجارت ، براى روى‏گردانى از هدايت و روى‏آورى به گم‏راهى : ^۲(أُوْلَئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُاْ الضَّلَلَةَ بِالْهُدَى‏ فَمَا رَبِحَت تِّجَرَتُهُمْ وَ مَا كَانُواْ مُهْتَدِينَ . ^۳
آنان كسانى‏اند كه گم‏راهى را با هدايت تاخت زدند و تجارتشان سودى نبخشيد و هدايت‏پذير نبودند) .

كنايه‏

كنايه در لغت ، پوشيده سخن گفتن است ^۴ و در اصطلاح ، سخنى است كه داراى دو معناى دور و نزديك است كه لازم و ملزوم يكديگرند . گوينده سخن ، كنايه را چنان بيان مى‏كند كه خواننده يا شنونده به يارى معناى روشن و صريح آن ، به معناى دور راه مى‏يابد ؛ ^۵ مثلاً «دراز دستى» كنايه از پايمال‏كردن حقوق ديگران‏است ، همان سان كه «روى بر خلق كردن» و «پشت بر قبله كردن» در اين بيت ، كنايه از رياكارى است :
پارسايان روى در مخلوق‏پشت بر قبله مى‏كنند نماز ^۶
قرآن در باره آميزش جنسى ، از تعبيرهايى كنايى چون مس ^۷ و لمس و مباشرت ^۸ استفاده كرده است : ^۹(أَوْ لَمَسْتُمُ النِّسَآءَ . ^۱۰
يا زنان را لمس كرديد).
همين‏طور در شرح داستان زليخا با يوسف صدّيق ، از واژگان رفت‏وآمد (مراوده) استمداد شده و حتى زيبايى يوسف ، وصف و شرح نشده ، بلكه با سرعت و كنايه از آن عبور شده است :
(فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَ قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَ قُلْنَ حَشَ لِلَّهِ مَا هَذَا بَشَرًا إِنْ هَذَآ إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ . ^۱۱
وقتى او را ديدند ، در نظرشان بزرگ آمد و دستانشان را بريدند و گفتند : حاشا كه اين بشر باشد ؛ اين ، جز فرشته‏اى بزرگ نيست).
«نشستن بر تخت» كنايه از قدرت ، ربوبيت يا مالكيت است ، همان‏گونه كه «دست» كنايه از عظمت و جلال قدرت الهى است :
(الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى‏ . ^۱۲
خداوند رحمان بر عرش استقرار يافت).

استعاره‏

استعاره در لغت به معناى عاريت خواستن است . كاربرد واژه‏اى در غير معناى وضعى خود را ، به اعتبار نوعى مناسبت (مشابهت) ، استعاره گويند . به ديگر سخن ، استعاره ، نوعى مَجاز (مرسل) است كه در آن يكى از دو ركن تشبيه را آورده باشند . ^۱
كاربرد اين نوع صنعت ادبى ، افزون بر بُعد هنرى و زيبايى ، باعث تسهيل آن دسته از معانى متعالى است كه وراى اقليم فكر و انديشه انسان است و در قالب الفاظ نمى‏گنجد . به اين چند نمونه توجه كنيد :
استعاره حيات و زندگى ، براى علم و هدايت : ^۲(أَوَ مَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَهُ . ^۳
يا كسى كه مرده است ، و ما او را زنده كرديم) .
استعاره آب كه مايه حيات ظاهرى است ، براى آيين و شريعت كه مايه حيات معنوى است :