نامهاى قرآن
بسيارى از مفسّران و قرآنپژوهان ، نامهاى بسيارى براى قرآن برشمردهاند ، هر چند در شمار آنها با يكديگر متفق نيستند : ابو الفتوح رازى (م ۵۵۴ق) حدود ۴۳ نام ۱ و فخرالدين رازى (م ۶۰۶ق) ۳۲ نام ۲ برشمرده است . قاضى ابوالمعالى شيذله (م ۴۹۴ق) ۵۵ نام برشمرده كه بدرالدين زركشى (م ۷۹۴ق) و سيوطى (م ۹۱۱ق) همآنها را نقل كرده و از وجه تسميه آنها سخن گفتهاند . ۳ زركشى از ابوالحسن على بن احمد حرالى(م ۶۳۷ق) ياد كرده ، مىگويد : «او نگاشته مستقلّى در اين موضوع داشته و بيش از نود نام براى قرآن برشمرده است» . ۴ ابن عربى(م ۶۵۶ق) نيز نامهاى بسيارى براى قرآن بر مىشمارد . ۵
گروهى ديگر از قرآنپژوهان معتقدند كه قرآن ، يك تا پنج نام بيشتر ندارد و آنچه ديگران بر اين افزودهاند ، وصف قرآن است ، نه نام آن . مثلاً كلمه «كريم» كه با الهام از آيه (إِنَّهُ لَقُرْءَانٌ كَرِيمٌ ؛ ۶ آن ، قرآنِ كريم است) از نامهاى قرآن به شمار آمده ، وصف كلمه «قرآن» است و نمىتوان آن را «نام» و «عَلَمِ» قرآن به حساب آورد . همچنين است كلمه «مبارك» كه با استناد به آيه (وَ هَذَا ذِكْرٌ مُّبَارَكٌ أَنزَلْنَهُ ؛ ۷ اين، ذكر فرخندهاى است كه فرو فرستاديم) ، آن را از نامهاى قرآن ، محسوب كردهاند . ۸ بدين ترتيب ، فرق ننهادن ميان اسم و صفت ، موجب شده است كه گروه نخست ، دهها نام براى قرآن برشمارند . ۹گويا با چنين فرق نهادنى است كه طبرى (م ۳۱۰ق) تنها از چهار نام ياد مىكند : «قرآن» ، «كتاب» ، «فرقان» و «ذكر» . ۱۰
شيخ طوسى (م ۴۶۰ق) و طبرسى (م ۵۴۸ق) نيز همين چهار نام را مىآورند . ۱۱
آلوسى (م ۱۲۷۰ق) تنها دو نام قرآن و فرقان را مىپذيرد و بيان مىكند كه ديگر نام‌ها در حقيقت به همين دو بازمىگردند . ۱۲ محمد بن عبدالرحيم نهاوندى (م ۱۳۳۰ق) تصريح مىكند كه به ظاهر ، جز «قرآن» ، ديگر نام‌ها ، صفت و لقب اند . ۱۳
زرقانى (م ۱۳۶۷ق) نيز جز پنج نام ، نامى ديگر براى قرآن نمىشناسد . ۱۴
و برخى پژوهشگران معاصر جز «قرآن» ، ديگر نام‌ها را صفت مىدانند . ۱۵
اكنون نامهايى را كه بيشتر منابع تفسيرى و قرآنى در ذكر آنها همداستان اند ، برشمرده ، به اختصار ، آنها را شرح مىدهيم ضمن اين كه از صفات قرآن جز به اشارتى مىگذريم .
چنانكه گذشت ، بيشتر قرآنپژوهان ، از چهار يا پنج نام ياد كردهاند :
1.روض الجنان : ج۱ ص۷.
2.تفسير الفخر الرازى : ج۲ ص۱۴ - ۱۸ .
3.البرهان فى علوم القرآن : ج۱ ص۲۷۶ - ۲۸۲؛ الإتقان فى علوم القرآن : ج۱ ص۱۴۱ - ۱۴۷.
4.البرهان فى علوم القرآن : ج۱ ص۲۷۳.
5.رحمة من الرحمن : ج۱ ص ۸ و ۱۰.
6.واقعه : آيه ۷۷.
7.انبيا : آيه ۵۰.
8.التسهيل لعلوم التنزيل : ج۱ ص۵.
9.اين نكته را نيز نبايد فرو گذاشت كه براى برخى پژوهشگران «تعداد اسماى قرآن» به عنوان يك مسئله مطرح نبوده و از اين رو اساساً در پى به دست دادنِ معيار و ملاك براى آن و استقصاى كامل نامهاى قرآن نبودهاند.
10.تفسير الطبرى : ج۱ ص۶۴.
11.التبيان فى تفسير القرآن : ج۱ ص۱۸؛ مجمع البيان : ج۱ ص۴۱؛ المحرر الوجيز : ج۱ ص۵۶.
12.روح المعانى : ج۱ ص۹.
13.نفحات الرحمن : ج۱ ص۵۹ - ۶۰.
14.مناهل العرفان : ج۱ ص۱۴ - ۱۵.
15.ر . ك : «اسامى و عناوين قرآن كريم» ، سيد محمد باقر حجتى ، ميراث جاودان ، سال ۴ ، شماره ۱ ، ص۱۹.
