181
گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث

دوم. وجود مصحف امير مؤمنان عليه السلام‏

مقصود از مصحف امير المؤمنين عليه السلام قرآنى است كه امام على عليه السلام بنا به دستور پيامبر صلى اللَّه عليه وآله بلافاصله پس از رحلت ايشان فراهم ساخت و پس از آن كه هنگام ارائه مورد بى‏مهرى قرار گرفت ، براى هميشه از ديده‏ها پنهان ماند و به عنوان ميراث علمى امامان عليهم السلام دست به دست گشت و طبق برخى روايات ، اكنون در دست امام زمان عليه السلام است . ۱محدّث نورى معتقد است وجود مصحف امير المؤمنين عليه السلام نشانه‏اى از راهيافت تحريف در مصحف كنونى است ؛ ۲ زيرا اگر آن مصحف بر مصحف كنونى فزونى نداشت ، وجهى براى عدم پذيرش آن از سوى صحابه به نظر نمى‏رسيد .

1.الكافى : ج ۸ ص ۱۸ ؛ بحار الأنوار : ج ۳۱ ص ۲۰۵ ؛ شرح اصول كافى : ج ۱۱ ص ۲۳۶.

2.البيان : ص‏۲۲۳.


گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث
180

نقد دليل

صغرا و كبراى قياس ، هر دو مردود است ؛ زيرا ادعاى جمع و تدوين قرآن در زمان عثمان و بدون نظارت وصىّ پيامبر صلى اللَّه عليه وآله از اساس مردود است ؛ چرا كه قرآن در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه وآله كتابت و دست كم به صورت صحف (يعنى مجموعه‏هاى پراكنده) تدوين شد و مرحله جمع و تدوين در زمان ابوبكر و مرحله توحيد مصاحف در دوره‏عثمان نيز با نظارت تقريرى امام على عليه السلام همراه بود . توضيح اين كه به گفته سيوطى و ديگر مورّخان و پژوهشيان قرآنى ، همه قرآن در زمان پيامبر خدا نوشته شده ، ولى در يك جا گردآورى نشده بود . ۱ قرآن‏پژوهان و دانشمندان شيعه در اين باره بسيار نوشته و ادلّه موضوع را آورده‏اند . ۲ كار عثمان ، عبارت بود از الغاى قرائت‏هايى كه از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله اخذ نشده بود ، يكدست كردن مصحف‏ها و نيز اكتفا به متن آيات با حذف تأويل و تفسير متن قرآن ، بدون آن كه موجب تحريف در الفاظ آيات شود . ۳ همين كار را نيز نمى‏توان بيرون از نظارت امير المؤمنين عليه السلام پنداشت ؛ زيرا هر چند امام على عليه السلام رياست گروه گردآورى و يكدست‏سازى را بر عهده نداشت ، اما شاهد و ناظر ماجرا بود و هيچ اعتراضى از ايشان ثبت نشده است . امامانِ اهل بيت نيز همگى به قرآن موجود ، پايبند و حجّيت آن را پذيرفته بودند ۴ و آن را در سخنان و احتجاجات و ادعيه و نمازهاى خويش عيناً استفاده مى‏كردند . بنا بر اين ، نظارت تقريرى امامان معصوم عليهم السلام را نمى‏توان انكار كرد .
به فرض قبول صغرا ، كبراى قياس نادرست است ؛ زيرا نمى‏توان ثابت كرد هر متنى كه بدون نظارت معصوم گردآورى شده ، حتما تحريف شده است . اهتمام و حساسيت فوق‏العاده مسلمانان به قرآن ، وجود شمار بسيارى حافظ قرآن و صحيفه‏هايى در سراسر ممالك اسلامى - كه قرآن در آنها مكتوب بود - از عواملى اند كه راه را بر هرگونه افزايش ، كاهش و تغيير در قرآن مى‏بندند . ۵

1.الإتقان فى علوم القرآن : ج ۱ ص ۱۶۰ .

2.ر.ك: القرآن و روايات المدرستين : ج‏۱ ؛ الذخيرة فى علم الكلام : ص ۳۶۴ - ۳۶۵ ؛ مثالب النواصب ، ابن شهرآشوب (نسخه خطى مدرسه سپهسالار) : ص ۴۷۱ ؛ أجوبة مسائل جاراللَّه : ص ۲۵؛ حقائق هامة حول القرآن الكريم : ص‏۲۰ - ۵۰؛ البيان : ص ۲۳۹ - ۲۵۷ ؛ عرض اخبار اصول : ص ۱۹ .

3.البيان : ص ۲۵۷ - ۲۵۸ ؛ دائرة المعارف قرآن كريم : ج ۶ ص ۳۱۰ .

4.از جمله ، امام حسين عليه السلام ، وقتى در نزد ايشان سخن از تصرّف عثمان در كلمات و آيات و سوره‏ها به ميان آمد ، بر آشفت و آن را انكار كرد . اين گزارش را ابن شهرآشوب ، از كتاب التحريش ، چنين نقل كرده است : قيلَ للحسين بن على عليه السلام : إنّ نعثلاً زاد فى القرآن ونقص منه باباً و ... ، فقال الحسين : «أنا مؤمن لا نقصت كما لا زيدت» فاستحيا (تاريخ حديث شيعه در سده‏هاى چهارم تا هفتم هجرى : ص ۴۶۹ . نيز ، ر .ك : مثالب النواصب ، ابن شهرآشوب / نسخه عكسى مركز احياى ميراث اسلامى : ص ۲۶۵) . در باره اين ديدگاه ابن شهرآشوب ، نيز ، ر .ك : متشابه القرآن و مختلفه : ج ۲ ص ۷۷ .

5.ر.ك: دائرة المعارف قرآن كريم : ج ۶ ص ۳۲۹ .

  • نام منبع :
    گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31857
صفحه از 597
پرینت  ارسال به