173
گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث

۲. ادلّه روايى مدّعيان تحريف اوّل. روايات اهل سنّت‏

محدّث نورى معتقد است كه : «روايات تحريف ، در منابع اهل سنّت نيز راه يافته‏اند و مدّعاى آنان بر نَسخ تلاوت برخى آيات ادّعايى ، معنايى جز تحريف ندارد» . در باره وجود اين دست از روايات در منابع اهل سنّت نمى‏توان ترديد كرد. برخى قرآن‏پژوهان، ۲۴ مورد از اين گونه روايات را بررسى كرده‏اند كه همه آنها به صحابه منتهى مى‏شوند ، چنان كه مدّعاى حذف چهار آيه رجم ، رغبت ، جهاد و فراش ، از جانب خليفه دوم مطرح شده است . ادّعاى وجود آيه رضعات از سوى عايشه ، كاسته شدن دو آيه از سوره بيّنه و بزرگ‏تر بودن سوره احزاب از سوره بقره ، حذف دو دعاى خلع و حفد از قرآن توسّط اُبَىّ بن كعب ، حذف سوره‏اى در حدّ سوره برائت توسط ابو موسى اشعرى و برابر شمرده شدن حجم اوّليه سوره برائت با سوره بقره توسط مالك بن انس ، ادعا شده‏اند . ۱
در پاسخ اين گزارش‏هاى تاريخى بايد گفت كه در هيچ‏يك از اين‏گزارش‏ها نيامده است كه پيامبر صلى اللَّه عليه وآله در باره حذف آياتى از قرآن در دوران رسالت يا پس از آن ، اظهار نظر كرده باشد؛ بلكه منشأ همه آنها دعاوى برخى از صحابه است و از طريق راويانى نقل شده‏اند كه بر اساس مبانى رجالى شيعه ، فاقد اعتبارند . البته علاوه بر اين كه اين اخبار فاقد حجّيتِ وجدانى است ، حجّيت تعبّدى و اعتبار آنها نيز مشروط به عدم مخالفت با قرآن است ، حال آن كه اين روايات ، فاقد اين شرط هستند . افزون بر اين ، گذشته از بى‏اعتبارى سندى ، اين اخبار ، به سهولت ، قابل حمل بر خلط حديث قدسى - يعنى وحى‏هاى غير قرآنى نازل شده بر پيامبر صلى اللَّه عليه وآله - با وحى قرآنى از سوى برخى صحابيان اند ؛ ۲ يعنى آيات مورد ادّعا ، ديدگاهى شاذ در ميان توده صحابه تلقّى مى‏شدند ، به گونه‏اى كه نه در مصحف اصلى - كه اساس ساير مصاحف بود - يافت مى‏شدند و نه در نسخه‏هايى كه در اختيار صحابيان بود . از اين رو ، با همه نفوذ و اقتدارى كه اين افراد در صحابه داشتند ، نمى‏توانستند سخن خود را جا بيندازند . آيا با چنين نقل‏هايى مى‏توان چنان مدّعاى سنگينى را در باره قرآن - يعنى بزرگ‏ترين سند اسلام - اثبات نمود؟
گذشته از پاسخ‏هاى مبنايى ما ، اهل سنّت نيز بنا بر مبانى رجالى و حديث‏شناختى خويش بايد به اين دست روايات ، پاسخ گويند .

1.ر. ك: صيانة القرآن من التحريف : ص ۱۵۹ - ۱۸۷؛ القرآن و روايات المدرستين: ج ۱ ص ۹۵ - ۱۳۹ .

2.ر . ك : علوم حديث : ش ۲۰ ص ۹۶ (گفتگو با آية اللَّه سيد مرتضى عسكرى) .


گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث
172

نقد دليل

استناد به وجود اختلاف قرائات در مصحف كنونى ، براى اثبات مدّعاى راهيافت تحريف به قرآن بر اساس قياس پيش‏گفته ، مخدوش است ؛ زيرا : صغراى مورد ادعا يعنى «راهيافت قرائات مخالف با وحى نازل شده در مصحف كنونى» ، ناتمام است ؛ زيرا ما معتقديم كه قرائت مصحف كنونى منسوب به پيامبر صلى اللَّه عليه وآله است . به عبارت ديگر ، ما معتقديم قرآنِ فرود آمده بر پيامبر صلى اللَّه عليه وآله يك قرائت بيشتر نداشته و آن ، همين قرائت متداولى است كه از طريق حفص از عاصم از امير مومنان عليه السلام از پيامبر صلى اللَّه عليه وآله نقل شده و بر اساس تواتر و نسل به نسل ، ميان مسلمانان رايج بوده و اكنون در اختيار ما قرار گرفته است ، چنان كه سخن امام باقر عليه السلام مؤيّد همين مدّعاست ، آن جا كه فرمودند :
إِنَّ الْقُرْآنَ وَاحِدٌ نَزَلَ مِنْ عِنْدِ وَاحِدٍ وَلَكِنَّ الاخْتِلَافَ يَجِى‏ءُ مِنْ قِبَلِ الرُّوَاةِ .
قرآن ، يكى است و از جانب خداى يگانه فرود آمده ، ولى اختلاف از جانب راويان پيدا شده است . ۱
بارى ، كتابى كه به عنوان ريسمان الهى براى رفع اختلاف آمده و عدم راهيافت اختلاف به آيات آن ، از جمله ادلّه اعجاز آن بر شمرده شده است ، ۲ چگونه خود مى‏تواند قرائت‏هاى مختلف را برتابد ، بويژه با نظر به اين كه اختلاف قرائت ، بسا مايه برداشت‏ها و تفاسيرى گوناگون و گاه متناقض هم باشد . ۳
آنچه در باره اختلاف قرائت‏ها در دوران پيامبر صلى اللَّه عليه وآله گزارش شده يا بر اساس روايت «اُنزِلَ القُرآنُ عَلى سَبعَةِ أحرُفٍ» ۴ادّعا شده ، ۵ با فرض پذيرش صحت آنها ، بر اختلاف لهجه‏ها قابل حمل است كه امرى كاملاً طبيعى است . ۶ بر اساس اين نگرش ، اختلاف ايجاد شده بر سر قرائت قرآن ، از نظر ما ، پديده‏اى نامبارك است كه عواملى چند (نظير : كاستى‏هاى خطّ عربى در دوران نگارش قرآن و اجتهادهاى قرّاء) ، آن را پديد آورده‏اند ؛ اما با اراده تخلف ناپذير الهى مبنى بر حفظ قرآن از هرگونه آسيب ، اين پديده نتوانست به قرائت توده مسلمانان - كه همين قرائت و نگارش متداول بين مردم است - ، كم‏ترين آسيبى برساند .

1.ر . ك : ص ۶۹ ح ۵۶ .

2.ر. ك: الميزان فى تفسير القرآن : ج ۱ ص ۶۶ ؛ البيان : ص ۵۵ .

3.ر. ك: فرائد الاُصول : ج ۱ ص ۱۵۷ .

4.بحار الأنوار : ج ۳۱ ص ۲۰۷ ؛ صحيح البخارى : ج ۶ ص ۱۰۰ .

5.ر . ك : ص ۷۲ (پژوهشى در باره احاديث نزول قرآن بر هفت حرف) .

6.براى آگاهى بيشتر در اين باره، ر. ك: التمهيد فى علوم القرآن : ج ۲ ص ۸۱ - ۹۸ .

  • نام منبع :
    گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 24591
صفحه از 597
پرینت  ارسال به