شبهه‏اى بر دلالت آيه حفظ

هرچند آيه حفظ ، آشكارا بر تحريف‏ناپذيرى قرآن دلالت دارد ، ليكن شبهه‏هايى در باره آن مطرح است كه صاحب نظران علوم قرآنى به آنها پاسخ داده‏اند ، ^۱ مانند اين شبهه كه : مراد از «ذكر» در آيه حفظ ، قرآن كريم است ؛ اما مراد از «حفظ» روشن نيست (و حفظ شدن قرآن در برابر همه انواع تحريف را شامل نمى‏شود) و مى‏توان گفت كه با تحقّق نوعى از تحريف نيز حفظ ، صادق است و جمع اين دو با يكديگر ممكن است و حتى مى‏توان مدعى شد كه اين نوع از تحريف خود موجب حفظ قرآن شده است .

پاسخ شبهه

۱ . مراد از «حفظ» در آيه ، روشن است ؛ زيرا اين كلمه به صورت مطلق آمده است ، نه مبهم ، و بدين رو ، حفظ از هر گونه تحريفى را در هر روزگارى شامل مى‏شود . ^۲ استثنا كردن نوعى از تحريف در اين جا به معناى تقييد مطلق است كه دليل معتبر مى‏طلبد و در مسئله مورد نظر ما ، چنين دليلى در دست نيست و به عكس ، ادلّه متعددى - كه مهم‏ترين آنها در اين مقاله آمده‏اند - ، خلاف آن را ثابت مى‏كنند .
۲ . تحريفى كه مورد نظر طرح كننده شبهه است و به ادّعاى او ، «خود ، موجب حفظ قرآن گرديده» از دو حال بيرون نيست : يا اين كه معنايى از قرآن را كاسته كه در اين صورت ، بى‏شك حفظ ، تحقق نيافته است ، كه اين ، خلاف فرض اوست ؛ و يا اين كه هيچ معنايى را از ميان نبرده كه در اين صورت ، انگيزه‏اى براى چنين تحريفى نمى‏توان يافت و پيش‏تر اشاره شد كه محرِّف ، به عمد و با غرضِ پنهان ساختن مقصود متكلّم و جاى‏گزين كردن مقصود خود ، دست به تغيير مى‏زند . اين نوع از تحريف كه به تغيير در مقاصد و معانى قرآن نمى‏انجامد ، اساساً در كانون توجه اهل تحريف نبوده است و چنانچه تغيير ناچيزى نيز رخ داده باشد ، با اصول محورى قرآن منافات ندارد ، هر چند دليل معتبر بر نفى آن ، قائم است . ^۳
۳ . احتمال تحريف از نوع كاستى در برخى آيات قرآن ، نه تنها حُجّيت آيات را متزلزل مى‏كند كه اصل استناد آنها به خداوند را نيز با مشكل مواجه مى‏سازد ؛ زيرا هنگامى مى‏توان استناد آنها را به خداوند به جزم پذيرفت كه معجزه بودن قرآن را دريافت و اعجاز قرآن زمانى ثابت مى‏گردد كه همه آيات آن موجود باشند تا ارزيابى شوند و عدم اختلاف آنها با يكديگر معلوم گردد . تحدّى قرآن در انسجام و هماهنگى سراسر آيات و سور ، از بارزترين تحدّى‏هاى قرآنى است : (وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلَفًا كَثِيرًا ؛ ^۴ اگر از سوى غير خدا بود ، در آن اختلاف‏هاى زيادى مى‏يافتند) و با فقدان برخى آيات ، نمى‏توان به جزم به انسجام و هماهنگى و عدم اختلاف علم حاصل كرد و آن گاه وحيانى بودن اين كتاب با ترديد مواجه مى‏شود . ^۵