يكم. آيه حفظ

صريح‏ترين آيه‏اى كه بر نفى هر گونه تحريف در قرآن دلالت دارد ، آيه حفظ است . خداوند در اين آيه اعلام كرده است كه ما قرآن را فرو فرستاده‏ايم و خود از آن محافظت خواهيم كرد :
(إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحَفِظُونَ . ^۱
ما ذكر را فرو فرستاديم ، و ما نگه‏دار آنيم).
نكات مورد توجه در اين آيه براى اثبات مدعا بدين شرح اند :
يك . مقصود از «ذِكر» در اين آيه ، قرآن است ؛ ^۲ زيرا در شمارى ديگر از آيات بر اين كتاب آسمانى ذكر اطلاق شده است ؛ اما اين احتمال كه مقصود از ذكر ، پيامبر صلى اللَّه عليه وآله باشد ^۳ علاوه بر اين كه با مفهوم تنزيل ، هماهنگ نيست ، با سياق آيات نيز ناسازگار است ؛ زيرا در آيات قبل از آيه حفظ چنين آمده است :
(وَ قَالُواْ يَأَيُّهَا الَّذِى نُزِّلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ .
و گفتند: اى كسى كه قرآن بر او نازل شده! همانا تو ديوانه‏اى) .
با توجه به اين سياق ، «الف و لام» در كلمه «الذِّكْر» در آيه حفظ ، «الف و لام» عهد است ؛ يعنى از همان ذكر(قرآن) محافظت مى‏كنيم .
دو . در اين آيه ، با استفاده از ادات تأكيد ، بر صيانت از قرآن تأكيد شده است . ^۴ ادوات تأكيد در اين آيه عبارت اند از :
- «إنَّ» كه در اين آيه دو بار به كار رفته است .
- كاربست ضمير فصل «نَحْنُ» در فقره نخست آيه : (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ) .
- «لام» در (لَحَافِظُونَ) .
- مقدم شدن كلمه «لَهُ» بر واژه «لَحَافِظُونَ» در فقره دوم : (إِنَّا لَهُ لَحَفِظُونَ) ، در حالى كه بر اساس نقش مفعولى بايد پس از آن قرار مى‏گرفت . چنين تقديمى خود حكايت از نوعى اختصاص و تأكيد دارد .
سه . در اين آيه ، به جاى ساختار مفرد از ساختار جمع استفاده شده است كه بر اراده حتمى و همراه با قدرت در تحقق وعده حفظ و صيانت قرآن دلالت دارد . ^۵ به گفته زمخشرى آن جا كه مقام قدرت و عظمت و نشان دادن هيمنه خداوند است ، از ضماير جمع استفاده شده است ؛ ^۶ گويا خداوند مى‏خواهد اعلام كند كه از تمام قدرت و لشكريان خود براى تحقق خواسته‏اش (حفظ و صيانت قرآن) بهره مى‏جويد .
چهار . ميان دو بخش آيه ، رابطه‏اى منطقى و گسست‏ناپذير برقرار است : در فقره نخست ، بر نزول قرآن از سوى خداوند تأكيد شده است كه آن را بايد نوعى مقدّمه‏چينى و اقامه برهان براى فقره دوم دانست كه در آن ، مدعا يعنى حفظ قرآن توسط خداوند ذكر شده است . گويا چنين گفته شده است : ما قرآن را حفظ مى‏كنيم ؛ زيرا قرآن از مبدأ علم ، حكمت و قدرت الهى نازل شده است . خداوند با احاطه علمى خود ، از هر گونه تلاش براى دخل و تصرّف و مقابله با قرآن ، آگاه است و به سبب حكمت خود ، مصلحت را در حفظ و صيانت قرآن مى‏داند و با قدرت بى انتهاى خويش ، همه كوشش‏ها را براى رويارويى با قرآن ، بى‏اثر مى‏سازد .
پنج . در اين آيه به صورت مطلق بر حفظ ، تأكيد شده است . به عبارت روشن‏تر در فقره (إِنَّا لَهُ لَحَفِظُونَ) حفظ قرآن به صورت و حالتى خاص ، مقيد نشده است ؛ يعنى مثلاً گفته نشده كه خداوند ، قرآن را از تحريف از نوع كاستى يا فزونى و هم‏آورد طلبى يا راهيافت تناقض در پى ظهور دستاوردهاى علمى حفظ مى‏كند ، بلكه اين امر به صورت مطلق آمده است . مفهوم چنين سعه‏اى در تعبير ، شمول و فراگيرى نسبت به همه حالات است . نتيجه آن كه به استناد اين آيه خداوند قرآن را از هرگونه گزند و آسيبى كه رخ داده يا ممكن است در آينده رخ دهد ، مراقبت خواهد كرد . ^۷

ادلّه و شواهد نفى شُبهه تحريف

براى نفى شبهه تحريف مى‏توان از دلايل و مؤيّدات : عقلى ، قرآنى ، روايى ، تاريخى و تجربى بهره جست . البته مقتضاى اين ادله متفاوت است ، بدين معنا كه برخى از آنها كم شدن يك سوره يا يك آيه را نفى مى‏كنند و برخى كم شدن يك كلمه و حتّى يك حرف را شامل مى‏شوند .

۱. ادلّه قرآنى

براى اثبات تحريف‏ناپذيرى قرآن كريم ، دست كم به سه آيه حفظ ، نفى باطل و رصد الهى مى‏توان تمسّك جست :