شمار سورههاى قرآن
در باره تعداد سورههاى قرآن نيز اختلاف است . طَبْرِسى و ديگران نقل كردهاند كه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله فرمود :
جَميعُ سُوَرِ القُرآنِ مِئَةٌ وأربَعَ عَشرَةَ سورَةً . ۱
مجموع سورههاى قرآن ، يكصد و چهارده سوره است .
مفسّران اهل سنّت ، اقوال متعددى نقل كردهاند : سيوطى مىگويد : ۸۵ سوره قرآن مكّى و ۲۸ سوره مدنى است . ۲ برخى ديگر از ابن مسعود نقل كردهاند كه سورههاى قرآن ۱۱۲ تاست . از زيد بن ثابت نقل شده كه سورهها ۱۱۴تاست و قول اكثر صحابه همين است . ۳
اختلاف در شمارگان سورههاى قرآن ، دو سبب دارد : نخست آن كه برخى قرآنپژوهان ، سوره توبه (برائت) را جزئى از انفال شمردهاند ، ۴ چنان كه به گفته علامه طباطبايى ، امامان اهل بيت عليهم السلام برائت را سورهاى مستقل نمىدانند ؛ ۵ بلكه آن را آياتى از سوره انفال مىشمارند . ۶ همچنين بر پايه برخى روايات ، سورههاى ضحى و اَ لَم نشرح ، يك سوره و نيز سورههاى فيل و ايلاف ، يك سوره به شمار مىآيند . ۷ سبب دوم ، آن است كه بر پايه برخى اقوال شاذ ، مُعَوَّذَتيْن (سورههاى فلق و ناس) از سُوَر قرآن به شمار نمىآيند ۸ يا برخى ، سورهاى موسوم به «قنوت» را بر مىشمارند كه خود ، دو سوره به حساب مىآيد . ۹ روشن است كه اين گونه آراى شاذ ، به دليل مخالف بودنشان با ادلّه متقن نزاهت قرآن از تحريف و همچنين ناسازگارى با اجماع مسلمانان ، جايگاه و اعتبارى ندارند .
برخى معتقدند كه به اقتضاى تحقيق در روايات پيامبر صلى اللَّه عليه وآله و اهل بيت عليهم السلام و بر پايه آنچه در مصحف شريف آمده ، اين سورهها از يكديگر مستقل اند و روايات پيشگفته ، يا سندشان ضعيف است و يا ناظر به مسئله فقهىِ لزوم جمع ميان دو سوره ضحى و اَ لَم نشرح (شرح / انشراح) و نيز دو سوره فيل و ايلاف در قرائت نماز فريضه اند . ۱۰ گفتنى است كه قول اخير ، سخن اغلب فقيهان متأخّر است . ۱۱
1.ر . ك : ص ۱۳۱ ح ۷۳ .
2.الدرّ المنثور : ج۶ ص۴۲۲.
3.روح البيان : ج۱۰ ص۵۴۶ .
4.روح البيان : ج۱۰ ص۵۴۶؛ مقتنيات الدرر : ج۱۲ ص۲۶۸.
5.الميزان فى تفسير القرآن : ج۱۳ ص۲۳۲ . نيز ، ر . ك: الكشاف : ج۲ ص۱۷۱.
6.الميزان فى تفسير القرآن: ج ۱۳ ص۲۳۱ . نيز ، ر . ك: تفسير نور الثقلين : ج۲ ص۱۷۶.
7.التبيان فى تفسير القرآن : ج۱۰ ص۳۷۱؛ تفسير نورالثقلين : ج۵ ص۶۰۲ ، ۶۶۹؛ الميزان فى تفسير القرآن : ج۱۳ ص۲۳۱ - ۲۳۲.
8.الدرّ المنثور : ج۶ ص۴۱۶؛ روح البيان : ج۱۰ ص۵۴۶؛ مقتنيات الدرر : ج۱۲ ص۲۶۸.
9.الدرّ المنثور : ج۱ ص۳۰۷.
10.ر . ك : ص ۱۴۰ (فصل چهارم : نگاه داشتن قرآن از تحريف) .
11.ر . ك : الحدائق الناضرة : ج ۸ ص ۲۰۲ - ۲۰۷ ، مفتاح الكرامة : ج ۷ ص ۱۸۹ - ۱۹۶ .