137
گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث

شمار سوره‏هاى قرآن

در باره تعداد سوره‏هاى قرآن نيز اختلاف است . طَبْرِسى و ديگران نقل كرده‏اند كه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله فرمود :
جَميعُ سُوَرِ القُرآنِ مِئَةٌ وأربَعَ عَشرَةَ سورَةً . ۱
مجموع سوره‏هاى قرآن ، يكصد و چهارده سوره است‏ .
مفسّران اهل سنّت ، اقوال متعددى نقل كرده‏اند : سيوطى مى‏گويد : ۸۵ سوره قرآن مكّى و ۲۸ سوره مدنى است . ۲ برخى ديگر از ابن مسعود نقل كرده‏اند كه سوره‏هاى قرآن ۱۱۲ تاست . از زيد بن ثابت نقل شده كه سوره‏ها ۱۱۴تاست و قول اكثر صحابه همين است . ۳
اختلاف در شمارگان سوره‏هاى قرآن ، دو سبب دارد : نخست آن كه برخى قرآن‏پژوهان ، سوره توبه (برائت) را جزئى از انفال شمرده‏اند ، ۴ چنان كه به گفته علامه طباطبايى ، امامان اهل بيت عليهم السلام برائت را سوره‏اى مستقل نمى‏دانند ؛ ۵ بلكه آن را آياتى از سوره انفال مى‏شمارند . ۶ همچنين بر پايه برخى روايات ، سوره‏هاى ضحى و اَ لَم نشرح ، يك سوره و نيز سوره‏هاى فيل و ايلاف ، يك سوره به شمار مى‏آيند . ۷ سبب دوم ، آن است كه بر پايه برخى اقوال شاذ ، مُعَوَّذَتيْن (سوره‏هاى فلق و ناس) از سُوَر قرآن به شمار نمى‏آيند ۸ يا برخى ، سوره‏اى موسوم به «قنوت» را بر مى‏شمارند كه خود ، دو سوره به حساب مى‏آيد . ۹ روشن است كه اين گونه آراى شاذ ، به دليل مخالف بودنشان با ادلّه متقن نزاهت قرآن از تحريف و همچنين ناسازگارى با اجماع مسلمانان ، جايگاه و اعتبارى ندارند .
برخى معتقدند كه به اقتضاى تحقيق در روايات پيامبر صلى اللَّه عليه وآله و اهل بيت عليهم السلام و بر پايه آنچه در مصحف شريف آمده ، اين سوره‏ها از يكديگر مستقل اند و روايات پيش‏گفته ، يا سندشان ضعيف است و يا ناظر به مسئله فقهىِ لزوم جمع ميان دو سوره ضحى و اَ لَم نشرح (شرح / انشراح) و نيز دو سوره فيل و ايلاف در قرائت نماز فريضه اند . ۱۰ گفتنى است كه قول اخير ، سخن اغلب فقيهان متأخّر است . ۱۱

1.ر . ك : ص ۱۳۱ ح ۷۳ .

2.الدرّ المنثور : ج‏۶ ص‏۴۲۲.

3.روح البيان : ج‏۱۰ ص‏۵۴۶ .

4.روح البيان : ج‏۱۰ ص‏۵۴۶؛ مقتنيات الدرر : ج‏۱۲ ص‏۲۶۸.

5.الميزان فى تفسير القرآن : ج‏۱۳ ص‏۲۳۲ . نيز ، ر . ك: الكشاف : ج‏۲ ص‏۱۷۱.

6.الميزان فى تفسير القرآن: ج ۱۳ ص‏۲۳۱ . نيز ، ر . ك: تفسير نور الثقلين : ج‏۲ ص‏۱۷۶.

7.التبيان فى تفسير القرآن : ج‏۱۰ ص‏۳۷۱؛ تفسير نورالثقلين : ج‏۵ ص‏۶۰۲ ، ۶۶۹؛ الميزان فى تفسير القرآن : ج‏۱۳ ص‏۲۳۱ - ۲۳۲.

8.الدرّ المنثور : ج‏۶ ص‏۴۱۶؛ روح البيان : ج‏۱۰ ص‏۵۴۶؛ مقتنيات الدرر : ج‏۱۲ ص‏۲۶۸.

9.الدرّ المنثور : ج‏۱ ص‏۳۰۷.

10.ر . ك : ص ۱۴۰ (فصل چهارم : نگاه داشتن قرآن از تحريف) .

11.ر . ك : الحدائق الناضرة : ج ۸ ص ۲۰۲ - ۲۰۷ ، مفتاح الكرامة : ج ۷ ص ۱۸۹ - ۱۹۶ .


گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث
136

سوره ، در لغت و اصطلاح

سوره در مفهوم لغوى به معانى متعددى آمده است و علت آن ، اختلاف نظرى است كه در ريشه اصلى آن وجود دارد كه از مادّه «سَئِر ، يَسأر ، سئراً» است يا از مادّه «سار ، يَسور ، سوراً» . چنانچه از ريشه نخست باشد ، به معناى «باقى‏مانده» ۱ است و اگر از ريشه دوم باشد كه بر علّو و ارتفاع و بالا رفتن و صعود كردن دلالت دارد ، به مفهوم «برجسته ، ممتاز و مشخّص» خواهد بود . بر پايه معناى دوم ، به برآشفتگى هنگام خشم ، «سَوْرَة الغضب» و به بر آمدن خمر هنگام جوشيدن و غَلَيان نيز «سَوْرَة الخَمر» مى‏گويند . ۲ بر پايه معناى دوم براى سوره ، معانى شش‏گانه‏اى ذكر كرده‏اند : ۱ . فضل و منزلت . ۲ . شرف . ۳ . علامت و نشانه . ۴ . ساختمان زيبا و برافراشته . ۵ . هر رده از رده‏ها و رگه‏هاى ديوار . ۶ . قسمت مجزا از ديگرى . ۳
سوره ، در اصطلاح و عرف مسلمانان ، عبارت است از : «مجموعه‏اى از آيات كه كمّيت و آغاز و انجام آن ، توقيفى و بر پايه وحى است» و بر اين اساس ، به هر يك از فصول و بخش‏هاى صد و چهارده‏گانه قرآن مجيد ، «سوره» گفته مى‏شود . هر يك از سوره‏هاى قرآن ، يك هدف يا چند هدف را (بر اساس پذيرش يا عدم پذيرش وحدت موضوعى سوره‏ها) تعقيب مى‏كند و معارفى خاص را در بر دارد و با «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» آغاز مى‏شود ، مگر سوره توبه .
در وجه نام‏گذارى سوره‏هاى قرآنى گفته‏اند : همان گونه كه «سور مدينه» (حصار و ديوار بلندى كه در قديم ، پيرامون شهر مدينه بود) شهر را در بر مى‏گيرد ، سوره قرآن نيز از آن جهت كه همچون حصار شهر ، رشته‏اى از آيات را احاطه كرده ، «سوره» ناميده شده است . ۴ كوتاه‏ترين سوره قرآن ، سوره كوثر است كه سه آيه دارد و بلندترين سوره ، بقره است با ۲۸۶ آيه .

1.لسان العرب : ج‏۴ ص‏۳۳۹ - ۳۴۰ مادّه «سأر».

2.معجم مقاييس اللغة : ج‏۳ ص‏۱۱۵ مادّه «سور»؛ مختار الصحاح : ص‏۱۷۰؛ مجمع البيان: ج‏۷ ص‏۲۱۸.

3.ر.ك: أقرب الموارد : ج‏۱ ص‏۵۵۶؛ المنجد : ص‏۳۶۲ مادّه «سأر»؛ القاموس المحيط : ج‏۲ ص‏۵۳ مادّه «سور».

4.مجمع البيان : ج‏۵ ص‏۱۸۸؛ الإتقان فى علوم القرآن : ج‏۱ ص‏۱۴۷.

  • نام منبع :
    گزیده شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 24483
صفحه از 597
پرینت  ارسال به