آيه ، در لغت و اصطلاح
كلمه «آيه» در قرآن ، ۸۶ بار به صورت مفرد و ۲۹۶ بار به شكل جمع آمده است . ۱ در باره ريشه واژه «آيه» ميان لغويان اختلاف است . برخى اصل آن را «أ ى ى» به معناى مكث و انتظار مىدانند . ۲ جوهرى و مصطفوى (از واژهشناسان خبره) ، اين كلمه را از ريشه «أوى» به معناى توجّه و قصد مىدانند . ۳ برخى نيز مىگويند : آيه از «اَىْ» به معناى آشكار كردن گرفته شده است . ۴ راغب ، همين ريشه را با تشديد ياء (به شكل «اَىّ») به صورت يك احتمال ذكر مىكند و مىگويد : درست ، آن است كه آيه از مصدر «تأيّى» به معناى تثبّت و پايدارى گرفته شده باشد . ۵
لغويان براى «آيه» چند معنا گفتهاند : ۱ . گروه . ۲ . شگفتى . ۳ . نشانه . ۴ . چيزى كه براى رسيدن به هدف و مقصودى به آن توجه كنند و آن را وسيله قرار دهند . ۶
در تعريف اصطلاحى «آيه» گفته شده : قطعهاى از قرآن است كه در سورهاى واقع شده و شروع و پايان دارد و از چند جمله يا كلمه - گرچه برخى در تقدير باشند - تشكيل شده است . ۷ علامه طباطبايى مىگويد : «آيه قطعهاى از قرآن است كه جدا از قبل و بعد خود ، قابل تلاوت باشد» . ۸ در تعريفى دقيقتر گفته شده : آيه ، پارهاى از حروف يا كلمات يا جملههاى قرآن ، واقع در يك سوره ، با فاصله معيّن [از قبل و بعد ]و جدا از قبل و بعد است . ۹
1.المعجم الإحصائى : ج۲ ص۲۴ - ۳۰ .
2.معجم مقاييس اللغة : ج۱ ص۱۶۷ مادّه «أيى».
3.صحاح اللغة : ج۶ ص۲۲۷۵ مادّه «أيى»؛ التحقيق فى كلمات القرآن : ج۱ ص۱۸۶ مادّه «أيى» (مقاله «آيه» ، سيّد محمّدباقر حجّتى).
4.جمهرة اللغة : ج۱ ص۲۵۰ مادّه «آيه».
5.مفردات ألفاظ القرآن : ص۳۳ مادّه «اَى».
6.ر.ك: البرهان فى علوم القرآن : ج۱ ص۲۶۶؛ التحقيق : ج۱ ص۱۸۶ مادّه «آيه».
7.الإتقان فى علوم القرآن : ج۱ ص۱۸۰.
8.الميزان فى تفسير القرآن : ج۱۳ ص۲۳۱.
9.دائرة المعارف قرآن كريم : ج۱ ص۴۰۸ مدخل «آيه» .