سير تاريخى توحيد مصاحف

به نظر مى‏رسد كه ارائه ديدگاهى قطعى در موضوع جمع قرآن ، به دليل متناقض بودن روايات، ممكن نباشد. با اين حال، با نگاهى جامع به مجموع روايات و گزارش‏هاى تاريخى مى‏توان گفت كه جمع قرآن ، در سه مرحله اتّفاق افتاده است :
۱ . جمع‏آورى قرآن در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه وآله : در اين دوره ، قرآن در مدت ۲۳ سال به صورت پراكنده نازل مى‏شد و پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله آن را با آرامى بر مسلمانان مى‏خواند و آنها آن را به حافظه مى‏سپردند . افزون بر اين ، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله براى نوشتن وحى قرآن ، شتاب مى‏كرد و به محض نزول هر آيه‏اى ، به كاتبان وحى فرمان مى‏داد آن را در جايگاهش قرار دهند و كتابت قرآن ، خيلى زود در همان دوران مكّه آغاز شد . ^۱ به گزارش بخارى از بَراء ، هنگام نزول آيه (لا يسْتَوِى القَاعِدُونَ مِنَ اَلمُؤْمنينَ) ، ^۲ پيامبر صلى اللَّه عليه وآله زيد را فراخواند و فرمود كتف و دوات بياورد تا آن را بنويسد . ^۳ پس كاتبان وحى ، آنچه را بر پيامبر صلى اللَّه عليه وآله نازل شده بود ، در نوشت‏افزارهاى مختلف ، نوشتند و زمانى كه وحى كامل شد و رحلت آن حضرت فرا رسيد ، همه قرآن در پيش روى آن حضرت و با نظارت كامل ايشان در صحيفه‏هايى متعدد نگاشته شده بود ؛ ولى در يك مصحف ، ميان دوجلد ، گردآورى نشده بود . ^۴
۲ . جمع‏آورى قرآن در زمان ابو بكر : وى صحيفه‏هاى پيش‏گفته قرآن را در يك مصحف ، جمع كرد و اين نخستين مصحف رسمى بود كه دستگاه خلافت ، آن را تدوين كرد و گر نه پيش از اين برخى از صحابه از جمله امير مؤمنان عليه السلام و ابن مسعود ، مصاحفى را تدوين كرده بودند . ^۵ مصحف ابوبكر ، نزد او باقى ماند تا اين كه مرد و سپس به عمر و بعد از او به حفصه رسيد . ^۶۳ . جمع‏آورى قرآن در زمان عثمان : در اين زمان ، در پى اختلافاتى كه در مصاحف و به تبع آن در قرائت‏ها پيش آمده بود و خطرى كه از اين ناحيه احساس مى‏شد ، عثمان ، پس از مشورت با صحابه چاره كار را در اين ديد كه مصحف واحدى فراهم كند و نسخه‏هايى از آن را در اختيار همه مسلمانان قرار دهد و اين كار انجام شد . ^۷