شواهد نقلى و تاريخى ديدگاه نخست
۱ . قرآن در زمان پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله تدريس و حفظ و بر پيامبر صلى اللَّه عليه وآله عرضه مىشد ۱ و جمعى مانند ابن مسعود و اُبَىّ بن كعب و ديگران ، آن را چندين بار بر پيامبر صلى اللَّه عليه وآله خواندهاند . ۲
۲ . روايات فراوانى وجود دارد كه اصحاب پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله قرآن را ختم مىكردند ، يا اين كه پيامبر صلى اللَّه عليه وآله ، آنان را به ختم قرآن تشويق مىكرد . بنا بر اين ، قرآن در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه وآله آغاز و پايانى داشته است . ۳
۳ . بنا به روايتى كه نزد اهل سنّت ، «صحيح» شمرده شده ، ۴ زيد بن ثابت مىگويد كه نزد پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله بوديم و قرآن را از برگهها جمع مىكرديم . ۵ پس معناى تأليف قرآن ، مرتّب كردن آيات و سورههاى آن با نظارت پيامبر صلى اللَّه عليه وآله است ، نه نگارش محض . ۶
۴ . در روايات ، نام عدهاى (چهار يا شش نفر يا بيشتر) ۷ از صحابه آمده است كه قرآن را در زمان رسول خدا صلى اللَّه عليه وآله جمع كردهاند ۸ و اين كار زير نظر آن حضرت بوده است . ۹ حمل «جمع» در اين روايات بر «حفظ» - آنگونه كه بعضى پنداشتهاند - ۱۰ بىدليل به نظر مىرسد ، ۱۱ ضمن آن كه حافظان قرآن در عصر رسالت ، به مراتب ، بيش از اين عدّه بودهاند . ۱۲
۵ . بر پايه روايتى ، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله فرمود : «لا صَلاةَ إلّا بِفاتِحَةِ الكِتابِ» و چون سوره حمد نخستين سوره نازل شده نيست ، وصف آن به «فاتحة الكتاب» ، دليل چينش سورههاى قرآن در زمان آن حضرت است . ۱۳
۶ . بر اساس روايتى ، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله قرآن را به چهار قسمت (طُوَال ، مِئين ، مَثانى و مفصّلات) تقسيم كرده است . ۱۴ هماهنگى چينش سورها دربخشهاى چهارگانه مذكور با چينش كنونى ، بيانگر وجود همين نظم و ترتيب فعلى قرآن در آن زمان است .
۷ . بر اساس نقلى ، سورههاى بنى اسرائيل ، كهف ، مريم ، طه و انبيا را از سورههاى نخستين (العتاق الاُوَل) مىشمارند . ۱۵ نيز بنا به روايتى ، قرآن در زمان رسول خدا صلى اللَّه عليه وآله به هفت جزء تقسيم شده بود . ترتيب سوره‌ها در اين دو روايت ، با ترتيب كنونى قرآن ، همسان است . ۱۶ ابن حجر پس از نقل روايت اخير ، آن را دليل توقيفى بودن ترتيب سوره‌ها مىداند . ۱۷
۸ . رواياتى كه بر پايه آنها پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله «تلاوت قرآن از روى مصحف» را تشويق مىكند ، ۱۸ تأييدى بر جمع قرآن در زمان آن حضرت اند . ۱۹
1.لباب التأويل: ج۱ ص۹؛ مجمع البيان: ج۱ ص۴۳.
2.متشابه القرآن: ج۲ ص۷۷.
3.مقدمتان فى علوم القرآن: ص۲۷؛ دراسات قرآنيه (تاريخ قرآن): ص۷۷-۷۹.
4.جمع القرآن دراسة تحليلية: ص۸۶- ۸۹.
5.مسند ابن حنبل: ج۵ ص۱۸۵؛ سنن الترمذى: ج۵ ص۳۹؛ البيان: ص۲۵۴.
6.دراسات قرآنيه (تاريخ قرآن): ص۷۶؛ مباحث فى علوم القرآن: ص۷۰؛ تاريخ قرآن، حجتى: ص ۲۲۱.
7.ر.ك : حقائق هامة: ص۹۰ - ۱۰۰.
8.المحبّر، ص۲۸۶؛ صحيح البخارى، ج۶، ص۱۰۳؛ مجمع الزوائد: ج۱۰ ص۴۱-۴۲.
9.لباب التأويل: ج۱ ص۹؛ حقائق هامّة: ص۹۰-۱۰۰ .
10.ر . ك : التمهيد : ج ۱ ص ۲۸۵ .
11.البيان: ص۲۴۹-۲۵۰ ؛ دراسات قرآنيه (تاريخ قرآن): ص۷۵-۷۶ .
12.دراسات قرآنيه ( تاريخ قرآن): ص۷۵؛ مباحث فى علوم القرآن: ص۶۵ - ۶۸.
13.مقدمتان فى علوم القرآن: ص۴۱؛ تفسير نمونه: ج۱ ص۸ - ۹.
14.الكافى: ج۲ ص۶۰۱ ح ۱۰؛ مسند ابن حنبل: ج۴ ص۱۰۷. نيز، ر.ك: البرهان فى علوم قرآن: ج۱، ص۲۴۴ (پانوشت).
15.البرهان فى علوم القرآن: ج۱ ص۲۵۸.
16.ر.ك: مسند ابن حنبل: ج۴ ص۳۴۳؛ البرهان فى علوم القرآن: ج۱ ص۲۵۸؛ مناهل العرفان: ج۱ ص۳۵۵.
17.فتح البارى: ج۹ ص۳۶.
18.ر.ك: وسايل الشيعة: ج۶ ص۲۰۴.
19.دراسات قرآنية (تاريخ قرآن): ص۸۴.
