سخنى در باره اوقات نمازهاى پنجگانه ^۱

نمازهاى پنجگانه شبانه‏روزى، اوقات خاصى دارند كه در آن وقت خاص، به نيّت ادا و خارج از آن ، به نيّت قضا انجام مى‏شوند .
قرآن كريم به صورت اجمالى به اين زمان‏ها اشاره نموده است و پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله و اهل بيت عليهم السلام آنها را به تفصيل بيان كرده‏اند. اين زمان‏ها بر پايه پديده‏ها و وقايع طبيعىِ هميشگى و قابل مشاهده در هر شبانه‏روز (مانند طلوع و غروب خورشيد) تنظيم شده و به جز ساعاتى از طلوع آفتاب تا ظهر كه به طور ويژه فرصت كار و تلاش است، ^۲ در بقيه اوقات شبانه‏روز، توزيع شده‏اند.
از جمله آيات، آيه سوره اسراست كه اشاره روشنى به نمازهاى پنج‏گانه دارد: (أقِمِ الصَّلاةَ لِدُلوكِ الشَّمسِ إلى غَسَقِ اللَّيلِ وقُرآنَ الفَجرِ إنَّ قُرآنَ الفَجرِ كانَ مَشهودًا؛ ^۳ از اوّل زوال خورشيد (از نيمه آسمان) تا نهايت تاريكى شب (نيمه آن) نماز را برپا دار و بويژه نماز بامداد را ، كه خواندن نماز بامداد در ديد و حضور [ فرشتگان شب و روز ] است) .
آيه سوره هود: (وأقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَىِ النَّهارِ وزُلَفاً مِنَ اللَّيلِ ...)^۴ نيز با عبارت «طرفى النهار (دو سوى روز)» ، به نماز صبح و مغرب و با عبارت «و زُلَفًا مِنَ اللَّيلِ (پاسى از شب)» به نماز عشا اشاره دارد.
افزون بر اين، مطابق روايات، آيه (حافِظوا عَلَى الصَّلَواتِ والصَّلاةِ الوُسطى)^۵ ناظر به نماز ظهر و يا عصر است كه ميان نمازهاى روز در دو سوى آن، واقع شده اند و وقت آنها نيز ميانه روز است. ^۶
از سوى ديگر ، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله نيز به تعليم الهى، آغاز و انجام وقت هر نماز را بيان و سپس با سيره و عمل خود، آن را بيشتر تبيين نمود. ^۷
اهل بيت عليهم السلام نيز نشانه‏هاى گوناگونى مانند : روشن شدن و گسترده شدن نور سپيده‏دم و يا به حدّ اقل رسيدن سايه در نيم‏روز را ابراز داشته‏اند.
اين زمان‏ها با بيان‏هاى گوناگونى ابراز شده‏اند تا رعايت آنها امكان‏پذير و عملى باشد و همگى آنها متناسب با حركت خورشيد و ظهور و وقوع پديده‏هاى طبيعى و شبانه‏روزى هستند و براى بيشتر مردم، قابل رؤيت و رعايت هستند. براى نمونه وقت نماز صبح، از طلوع سپيده تا طلوع خورشيد است ^۸ و وقت نماز ظهر از نيم‏روز (هنگامى كه خورشيد به وسط آسمان و سايه هر چيز به حدّ اقل مى‏رسد) آغاز مى‏شود و تا غروب آفتاب امتداد مى‏يابد ^۹ و بلافاصله وقت نماز مغرب آغاز مى‏شود و تا نيمه شب ادامه مى‏يابد. ^۱۰
در اين ميان، اختلاف اساسى مهمّى ميان مسلمانان به چشم نمى‏آيد . تنها در وقت نماز عصر و عشا، بيشتر شيعيان، وقت آن دو را با ظهر و مغرب مشترك مى‏دانند؛ اما اهل سنّت، آغاز وقت نماز عصر را پس از گذشت مدّتى معيّن شده از وقت ظهر و آغاز وقت نماز عشا را پس از پايان يافتن سرخى مغرب مى‏دانند. ^۱۱ شيعه، اين دو وقت را وقت فضيلت و نه وقت اختصاصى دو نماز ظهر و مغرب مى‏داند. ^۱۲
گفتنى است در اين اوقات بجز نماز عصر و عشا، وقت برتر، بخشى از زمان آغازين است كه به آن، «وقت فضيلت» گفته مى‏شود ^۱۳ و مستحبّ مؤكّد است كه نمازگزار، نمازش را در همين محدوده زمانى آغازين بخواند، هر چند مُجاز است كه آن را تا آخر وقتش به تأخير اندازد. ^۱۴
براى هر يك از نمازهاى واجب پنجگانه، نمازهايى نافله هم سفارش شده است كه وقت نافله صبح، از اندكى پيش از فجر تا پديدار شدن سرخى طلوع آفتاب ^۱۵ و نافله ظهر و عصر، نيز پيش از آن دو و به گاه اشتغالات ضرورى، تقريباً همه روز است. ^۱۶ وقت نماز نافله مغرب، پس از اداى آن تا زمان از ميان رفتن حُمره مَغربيّه (سرخى غروب) ^۱۷ و نافله عشا نيز پس از آن، تا نيمه شب، امتداد دارد. ^۱۸