۹. جمع ميان دو نماز

اهل سنّت ، نمازهاى «ظهر و عصر» و «مغرب و عشا» را جدا از يكديگر اقامه مى‏كنند و پيوسته بر پيروان اهل بيت عليهم السلام به جهت جمع ميان آنها خرده مى‏گيرند . البته فقيهان اهل سنّت در موارد خاصّى همچون وقوف در مزدلفه و عرفات و مسافرت و پديد آمدن عذر ، با اختلاف در چگونگى سفر و عذر ، جمع ميان دو نماز را جايز مى‏دانند ؛ ليكن جواز جمع دو نماز در حَضَر به صورت اختيارى و بدون عذر را جز اقليتى نپذيرفته‏اند.
از سوى ديگر، محدّثان آنان ، روايات متعدّدى نقل كرده‏اند كه گوياى آن است كه پيامبر صلى اللَّه عليه وآله در غير مواردى هم كه اهل سنّت معترف اند ، با هدف رفع مشقّت از امّت، دو نماز را به جمع خوانده است. همين امر سبب شده كه آنان خود را ناگزير از توجيه و تأويل اين احاديث ببينند.
اما اماميّه معتقدند كه با زوال خورشيد ، وقت نماز ظهر و نماز عصر فرا مى‏رسد، هر چند كه نماز ظهر بايد قبل از نماز عصر، خوانده شود . در اين نظريه، از هنگام ظهر تا غروب آفتاب، به استثناى اندازه چهار ركعت از ابتداى آن - كه مخصوص نماز ظهر است - و اندازه چهار ركعت از آخر آن - كه مخصوص نماز عصر است - ، وقت مشترك نماز ظهر و عصر است. از اين رو اگر كسى در هر پاره‏اى از اين وقت (وقت مشترك) به خواندن نماز ظهر و عصر اقدام كند، نماز ظهر و عصر را در وقت خودش خوانده است.
با توجّه به اين توضيحات ، چگونگى وقت نماز مغرب و عشا هم روشن مى‏شود ، بدين گونه كه از غروب خورشيد تا نيمه‏شب - به استثناى سه ركعت از ابتدا و چهار ركعت از انتها كه به ترتيب ، زمان‏هاى اختصاصى براى نمازهاى مغرب و عشايند - وقت مشترك نماز مغرب و عشاست .
ناگفته نماند اگر چه ميان ظهر تا مغرب ، وقت مشترك دو نماز ظهر و عصر و ميان مغرب تا نيمه‏شب ، وقت مشترك دو نماز مغرب و عشاست، ليكن هر يك از نمازها ، وقت فضيلتى هم دارند . فضيلت نماز ظهر ، تا زمانى است كه سايه شاخص با طول شاخص برابر شود و فضيلت نماز عصر ، تا هنگامى است كه سايه شاخص دو برابر آن گردد. فضيلت مغرب ، تا محو شدن شَفَق (سرخى طرف مغرب) و فضيلت عشا ، تا سپرى شدن ثلث شب است.
روشن است كه در چارچوب اين نظريه، با جمع بين دو نماز، تنها وقت فضيلت يكى از دو نماز از بين مى‏رود، نه اين كه نمازى در غير وقت آن خوانده شود. البته به منظور پيشگيرى از فوت شدن فضيلتِ مورد اشاره ، از امامان اهل بيت عليهم السلام روايت شده كه جدا خواندن دو نماز ، بهتر از با هم خواندن آنهاست.
اينك و در پى طرح موضوع، نوبت آن است تا گستره جواز جمع بين دو نماز را كه ميان شيعيان و اهل سنّت مورد مناقشه قرار گرفته ، با تأكيد بر سنّت نبوى ، به اختصار ، بحث و بررسى نماييم .