دگرگون كردن «سنّت جهر به بسمله»

مطابق نقل محدّثان شيعه و اهل سنّت، التزام به جهر به بسمله ، تا اوايل حكومت بنى اميّه ادامه داشت. هر چند معاويه به دليل اعتراض مردمى نسبت به تغيير سيره جارى در بسمله، ناگزير به عقب‏نشينى گرديد، ليكن مقصود تثبيت نشده وى، در فرصت مناسب ديگرى توسط وابستگان حكومت او دنبال گرديد. در اين عرصه ، نخستين كسى كه سنّت جَهْر به بِسمله را به اِخفاتْ تغيير داد، عمرو بن سعيد بن العاص، والى اُموى مدينه بود. سيوطى به نقل از بيهقى از زهرى ، چنين آورده است:
از سنّت نماز، اين بود كه «بسم اللَّه الرحمن الرحيم» قرائت شود و نخستين كسى كه «بسم اللَّه الرحمن الرحيم» را آهسته خواند، عمرو بن سعيد بن عاص، حاكم مدينه ، بود . ^۱علّامه امينى، پس از نقل اين گزارش ، مى‏نويسد :
اين روايات ، گوياى آن اند كه بسمله، از زمان نزول قرآن، همواره بخشى از سوره بوده است و همين بوده كه امّت بِدان خو كرده و در نهان‏خانه جان‏ها جا گرفته و در باورها استقرار يافته است . از اين رو ، هنگامى كه معاويه آن را ترك كرد ، مهاجران و انصار گفتند : «او [ از نماز ] دزديده است» و معاويه نيز نتوانست جزء نبودن آن را براى آنان عذر بياورد، چندان كه ناگزير شد نماز را با سوره‏اى كه در بر دارنده بسمله باشد ، تكرار كند و در نمازهاى بعد، بِدان پايبند شود. اگر در آن جا، نظريه‏اى مبنى بر جدا بودن سوره از بسمله وجود داشت، بى ترديد ، معاويه آن را دليل مى‏آورد؛ ليكن آن، سخن نوى است كه آنان براى توجيه كار معاويه و همانندان اموى او؛ همانها كه پس از آشكار شدن راه هدايت از گم‏راهى، از وى پيروى كردند ، آن را بنيان نهاده‏اند . ^۲